سخنانِ چند با فرهنگیان فسبکی بدخشان

ابراهیم ورسجی
سوم حمل 1396
دیروز، سخنانی ازبرخی جوانان فسبک کاربدخشانی درصفحه فسبک خواندم که حکایت ازاعتراض برفرهنگی بودن بدخشان وخلاف آن را تداعی می کرد. ازاین رو، بهتردانستم این نوشته هرچند کوتاه را تقدیم شان کنم. واقعیت این است که ، درمیان عوام شهره شده است که بدخشان سویه فرهنگی ای بهتری دارد. بلی ، بدخشان سویه فرهنگی دارد؛ برخلاف ، سویه فرهنگی آن به معنای بی فرهنگی وکم فرهنگی دیگرولایت های افغانستان نمی باشد.
به این خاطرکه ، فرهنگ وفرهنگی ها به سویه های مختلف درهمه ولایت های افغانستان حضوردارند. بلی ، می دانم که پیدایش طالبان ورونق گرفتن بازارشان دربخشان باعث طرح این گونه فرهنگ باوری وذهنیت مخالف آن درآن ولایت شده است.اگرچه بحث درباره ظهورطالبان دربدخشان را به نوشته دیگر می گذارم، اما دراین نوشته می خواهم نشان دهم که بدخشان هم فرهنگی دارد هم بی فرهنگ دارد هم فرهنگ ستیزدارد هم آن قدر عقب مانده نبود که بستر ظهورطالبان وقومندانچه ها ی فاسد شود.
دراین رابطه ، بیماری ذهنی- روانی ای درافغانستان وجود دارد که گه گاهی باعث می شود که مردم یک ولایت یا یک منطقه خود را نسبت به ولایت ها ومنطقه های دیگر ازنظر دانش وفرهنگ برتر وبهتر فرض نمایند ؛ مسئله ی که با واقعیت همراه نمی باشد. روشن است که ، افتخاربرخی بدخشانی ها رابطه به همین ذهنیت دارد که دیروز خود آن ها علیه آن سخن گفته اند. من درحالیکه سخنان برخی فرهنگی های بدخشان را درزمینه درک می کنم؛ اما موافق شان نیستم. به این خاطرکه، دودسته معلوم می شو ند: دسته ی مدعی فرهنگی بودن ودست ی هم مخالف آن.
بلی، وقتیکه مخالف هردو گرایش سخن می گویم ، منظورم باورمند ساختن آن ها در قرارگرفتن درموقعیت درمیانی می باشد. یعنی بدخشانی ها هم فرهنگی دارند هم بی فرهنگ دارند هم مخالفان فرهنگ را دارند. وقتیکه دروسط جای بگیرند، به نقد ازخود شروع کرده واقعیت ولایت خود را درپیوند با فرهنگ وبی فرهنگی ونیمه با فرهنگی بهترمی شناسند. شایان ذکر است که ، این مسئله همه کشوررا دربرمی گیرد وتنها ویژه ی بدخشانی ها نمی تواند باشد.
اما درباره روشنفکر ، سخنی دیگری دارم که مرزمی کشد میان فرهنگی وروشنفکر. مرزکشی تا حدی که به مشکل می توان فرهنگی وروشنفکررا دربدخشان وولایت های دیگرحتا کابل یافت. مثلا، درسال 2000 ، سازمان ملل به خصوص بخش فرهنگی-علمی آن / یونسکو ، اعلام کرد که با سواد دارای دو ویژگی می باشد: زبان انگلیسی وکمپیوتررا درکنار زبان مادری خود بفهمد.
وقتیکه سازمان ملل درتعریف با سواد گفته است که باید زبان وانگلیسی وکمپیوتررا بفهمد، تعریف فرهنگی آن هم روشنفکر بسیاردشوارمی شود. به این خاطرکه ، مطابق ویژگی یاد شده ، خود باسواد شدن مشکل شده است.
بهرحال ، روشن است که دانش کمپیوتری تا حدی درافغانستان رایج شده است، اما دانش زبان انگلیسی بسیار کم است. تا جای که درصفحه های فسبک می بینم، 80 درصد دانشگاه دیده ها درنوشتن زبان مادری شان مشکل دارند. به خصوص درکاربرد واژه های عربی رایج درزبان فارسی .معلوم است. وقتیکه فارغان دانشگاه ها درافغانستان ، درنوشتن درست زبان مادری شان مشکل دارند، می دانم که بحث ازانگلیسی دانی شان بیرون ازموضوع می باشد. ازاین رو، فرهنگی وروشنفکر شدن هم دربدخشان هم دردیگر ولایت ها ناممکن می شود.
بطورنمونه ، فرهنگی وروشنفکر هردو کسانی می باشند که اندیشه وفکر تولید می کنند. برعکس، وضع تولید اندیشه وفکر درافغانستان نشان می دهد که فرهنگی وروشنفکرنداریم یا انگشت شمارداریم. بنا براین ، فرقی نمی کند که بدخشانی باشند یا مزاری وننگرهاری. وقتیکه درداشتن فرهنگی وروشنفکرکمبودی داریم ، پس ، یک راه فرارهم داریم وآن این که ، افغانستان وفرهنگی وروشنفکرآن را درنظربگیریم نه دیگر کشورها را. دراین صورت است که می توانیم بگوئیم که به سویه کشور خودمان فرهنگی وروشنفکر داریم. حال که به سویه افغانستان فرهنگی وروشنفکر داریم ، ایجاب می کند میان فرهنگی وروشنفکر مرزکشی هم بکنم! بلی، فرق فرهنگی وروشنفکر این است که ،دومی درکنار تولید اندیشه وتفکر، منتقد اوضاع اجتماعی، فرهنگی، سیاسی ، اقتصادی به خصوص وضع مذهبی جامعه هم می باشد.همچنان ، اگر منتقد هست، بهتراست که درضمن بررسی مشکلات کشور، راه بیرون رفت هم نشان دهد! درغیرآن ، روشنفکر بود نش زیر پرسش می رود! شایان ذکر است که ، برخی ها فرارازدین یا انتقاد ازدین را روشنفکری می دانند که تعریف کهنه وزنگ زده ازروشنفکری وروشنفکرمی باشد. بلی ، هم تعریف کهنه ازروشنفکر ی وروشنفکرمی باشد هم زیانمند به خود روشنفکران وکشورتمام شده است. مثلا، پیوستن بسیاری چپی ها درشرایط پساکمونیستی به جهادی ها بخاطرگرایشات قومی وپیوستن بسیاری خلقی ها وافغان ملتی ها به ظالبان علیه جهادی های غیرپشتوزبان، نشان داد که دین گریزی روشنفکران افغانستانی به زیان خود شان وکشورانجامیده است.