گردهمایی استانبول وتامین صلح درافغانستان

ابراهیم ورسجی

12-8-1390

روزچهاشنبه2نوامبر-11عقرب،گردهمایی دراستانبول که درآن، نمایندگان کشورهای منطقه،کشورهای غربی ونهادهای بین المللی، مانند:سازمان ملل وسازمان کنفرانس اسلامی  اشتراک کرده بودند؛برایی یک روز،مسایل مربوط به مبارزه باتروریسم وبازگشت صلح درافغانستان راموردبررسی قرارداد.این گردهمایی که درظاهر،هدف کلانی رادرافغانستان پس از2014یاپس ازحضورنظامی"ناتو"و"آیساف"/نیروهایی کمک به امنیت دراین کشورجنگ زده رابه غورگرفت؛وهمچنان،قرارشدکه درمارس وژون سال آینده دردوشنبه وکابل نیزپی گرفته شود،ازچندنگاه دارای اهمیت به نظرمی رسد:نخست اینکه،درآن؛برخلاف معمول،چین تمایل نیرومندی ازخودنشان داد.دوم اینکه،میزبانی آن راکشورترکیه بدوش داشت که رابطه ی عنعنویی خوبی باافغانستان وپاکستان که اخیری عامل تداوم تروریسم وبی ثباتی دراولی می باشد،دارد.

درحالیکه گردهمایی استانبول،درجایگاه خوب،زمان خوب وبا نشانه هایی امیدوارکننده ی برگزارشد؛هنوزهم،پرسش هایی پاسخ طلب فراوان وجوددارندکه آینده ی این همایش رامانندهمایش هایی پیشترتیره می نمایاند.ازجمله پرسش ها،یکی این است که آیاپاکستان که صادرکردن تروریسم به افغانستان برایش به یک تجارت مبدل شده است،صادقانه بابرگزارکننده هایی همایش،یعنی افغانستان وترکیه همکاری می کندیانه؟دوم،ایران که این روزهابه گونه ی روشن علیه امضایی پیمان استراتیژیک میان کابل وواشنگتن موضع می گیرد،تاچه اندازه درمبارزه علیه تروریسم وبازگردانی صلح درافغانستان دست کمک درازمی کند؟سوم اینکه،چین که درهمایش علاقمندانه سهم گرفته است وخوب میداندکه پاکستان سالهاست که بازیی تروریستی به شمول پرورش تروریستانی ازمسلمان هایی آن کشورراهم بدوش دارد.آیاآماده است که ازنفوذخودبراسلام آبادبهره برداری کرده درسیاست صادرات تروریسم آن کشوردیگرگونی ایجانماید؟چهارم،بی کفایتی وفسادمالی واداریی حکومت افغانستان راکه ناآگاهانه یاآگاهانه به تروریسم پروریی پاکستان کمک می رساند،چگونه می توان برطرف کرد؟ازهمه مهم تراینکه،آیاغرب بویژه امریکاکه هم درصلح وهم درجنگ وگسترش تروریسم وبراندازیی آن سهم شیررادارامی باشد،آیاآماده است که ازسیاست هایی ناکارآمدگذشته ی خودکه واردکردن گارسون هایی هتل هاوکارکنان شرکت نفتی یونیکال به حیث رهبروتکنوکرات به افغانستان که وضعیت کنونی کشورمادستاوردآن می باشد؛دست برداشته،سیاست مفیدتری رانسبت به آینده ی افغانستان ومنطقه ازجمله پاکستان، درپیش گیرد؟

بهرحال،این هاوپرسش هایی پاسخ طلبی دیگری هم وجود دارندکه بدون درنظرگرفتن آن ها،همایش استانبول وهمایش هایی دیگری که درراه می باشند،نمی توانند دستاوردی داشته باشند؛طوریکه، همایش هایی بن وتوکیوو...بی نتیجه ازآب درآمده بودند!باوجودمانع هاودشواری هایی فراوانی که بخاطرعدم شفافیت کارکردغربی ها،ناکارآمدوفاسدبودن حکومت کابل ومنافقت پاکستانی هاکه هم باکاروان؛وهمچنان،بادزدان تبانی دارند،به همایش استانبول بایدتاحدی اهمیت قایل شد.ازدوناگاه:نخست اینکه،حضورکشورهای منطقه به شمول پاکستان دودوزه باز؛وازهمه امیدبخش تر،علاقمندیی بی سابقه ی چین به موفقیت راه کاریکه همایش درپیش گرفته است.دوم،ازسخنان مقام هایی ترک معلوم می شودکه امریکا،کشورآن هاراتشویق کرداست که همسویی منطقه ی رادرجهت مهارتروریسم،بازگردانی صلح وبازسازی درافغانستان جلب نمایند،وحضورمنطقه ی هاهم درهمایش دلگرم کننده بود.دوم،معلوم می شودکه امریکابخاطرسیاست های ناکام ده سال گذشته اش درافغانستان که حتانتوانست نوکرعنعنویی خود،یعنی پاکستان راازصادرکردن تروریسم به افغانستان بازدارد؛واقع بین شده، ومایل است که بحران کشورمادرهماهنگی میان سیاست های غرب وکشورهای منطقه پایان پذیرد.

ازپیش روشن بودکه نگاه امریکابه سویی اهداف چین درمنطقه ونقش دوگانه ی پاکستان درافغانستان که هم تروریست نوازاست؛وهمچنان،درسنگرمبارزه علیه تروریسم نمایش ضدیت می کند،دارایی اهمیت می باشد.به سخن واضح تر،امریکا،چین رانه به حیث یک کمک کننده به بازگشت صلح درافغانستان،بلکه به حیث یک رقیب خوددرمنطقه می نگرد،وچین هم نسبت به حضوردرازمدت امریکادرافغانستان نظرمساعدی ندارد.این تنهاچین نیست که ازحضوردائمی امریکادرافغانستان نگرانی دارد؛بلکه،ایران وپاکستان وتااندازه ی روسیه هم بدلایل گونه گون، ناخورسندیی خودرادارند.طرفه اینکه،ایران وپاکستان،درپیاده شدن نیروهای امریکایی درسال2001-1380خورشیدی،ازکمک کننده هابه بازیی بزرگ بوش بودندواینکه اکنون ازوضعیت خشنودنیستند،به کارکردپیشینه ی آن هادرافغانستان برمی گرد،نه موقعیتی که امروزامریکادرکشورمادارد.بطورواضح تربایدگفت که این ایران وپاکستان وعربستان، یابرادران مسلمان افغان هابودندکه ازفروپاشی رژیم کمونیستی تابراندازیی رژیم وحشی طالبان،به آتش جنگ،تعصب وپس ماندگی درکشورمانفت ریختندوبرای آمدن امریکایی هاجاده صافی کردند.اگرتوانستندراه آمدن امریکابه افغانستان هموارنمایند،این کارراهم بکنندکه دراین کشورثبات تامین شودتانیروهای خارجی به کشورهایی خودبرگردندتاخاطرماوآن هاجمع شود.

بهرحال،اینکه منطقه ی هاوفرامنطقه ی هادرامروزوفردای وطن ماچه می کنند،بخودشان تعلق دارد.اما،درمیان آن ها،این امریکاوچین هستندکه همسویی آن هابیشترمی تواند دربازگشت صلح ونابودیی تروریسم درافغانستان کمک نماید.بدودلیل،نخست اینکه،امریکابابحران مالی شدیدوکاهش اعتبارجهانی مواجه است ومانندگذشته توان مانوریک طرفه رادارانمی باشد.دوم اینکه،چین که بابحران اقتصادی مانند امریکاواتحادیه ی اروپاروبرونیست ودراین بخش ازجهان دنبال نفوذ،البته غیرتخریش کننده می گردد،درموقعیت بهتری قرارگرفته است که دردرازمدت،هم باعث نگرانی مسکو؛وهمچنان،باعث نگرانی امریکاشده می تواند.برای درک نگرانی همراه باشادمانی غربی هاازنقش منفی یامثبت چین درجهان، بویژه منطقه ی که افغانستان درآن موقعیت دارد،بازتاب دلهره ی آن هاازرویکردچین درهمایش استانبول مفید به نظرمی رسد.ازسوی دیگر، چین نفوذی قابل ملاحظه ی درپاکستان داردکه می تواندبابهره برداری ازآن، این کشورورشکسته راازصادرکردن تروریسم به افغانستان پس ازناکامی امریکادرمهارکردن آن باز دارد،کاری که هم ازنظر غرب وهم ازنظر افغانستان، ستودنی خواهدبود.

بنابراین،لازم است که نگاهی به محتوایی همایش استانبول ونقش چین درآن انداخته شود:به گزارش خبرگزاری فرانسه، ویلیام برنزمعاون وزارت خارجه ی امریکادرنطقی درنشست استانبول باحضور14کشورگفت:"این کنفرانس، گامی درجهت درست است....وتوافقی که اینجاحاصل شدازحمایت امریکابرخورداراست.این اولین بیانیه ی روشن درسطح منطقه،درحمایت ازافغانستان، دراین دوره ی حساس گذاروآشتی جویی است."اوافزود:"این اولین باراست که دریک سالن وبایک صدا،کشورهای منطقه، قول همکاری برای ساختن یک افغانستان باثبات تر،مرفه تروامن تردریک منطقه ی باثبات،مرفه وامن رامی دهند."

ترکیه و افغانستان، میزبانان نشست استانبول، هدایت گفتگوهایی شامل دیپلمات هایی از چین، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، قرقیزستان، قزاقستان، پاکستان، ایران، هند، روسیه، عربستان سعودی و امارات متحده عربی را به عهده داشتند.ایالات متحده،ژاپان وکشورهای اروپایی به عنوان حامیان افغانستان دراین نشست شرکت کردند.هیلاری کلینتون وزیرخارجه ی امریکا،قراربودکه دراین نشست شرکت کند،امابه علت درگذشت مادرش ازآن بازماند.(ازاین رو)،ویلیام برنزبجای اوبه این کنفرانس رفت.

لیو ژنمین معاون وزارت خارجه چین در سخنانی در این کنفرانس، جامعه جهانی را ترغیب کردکه به حاکمیت ملی افغانستان احترام بگذارد؛ و گفت که، افغان ها باید برای آشتی ملی متحد شوند.چین قبلاًازهرگونه تعامل جدی سیاسی درافغانستان پرهیزکرده ودرعوض میلیاردهادلاردرزمینه ی بهره برداری ازمنابع این کشور،سرمایه گذاری کرده است.اماخبرگزاری رویترزبه نقل ازدیپلمات های ارشدغربی که نامشان فاش نشد،گزارش دادکه موضع گیریی چین دراستانبول منعکس کننده ی یک حرکت مثبت نسبت به حالت انتظاراست که قبلاًدرموردسیاست وامنیت افغانستان اتخاذمی کرد.دیپلمات هابه این خبرگزاری گفتندکه چینی هابرای اولین بارنقشی فعال درتهیه ی پیش نویس بیانیه ی نهایی کنفرانس درتشریح همکاریی منطقه ی درموردامنیت افغانستان ایفاکرده اند.

یک دپیلمات غربی که نامش فاش نشد به رویترز گفت: "آنها خیلی قاطع بودند و چند مساله را هنگام تهیه پیش نویس مطرح کردند. تا وقتی هیات چینی نرسیده بود ما حتی اجازه پیدا نکردیم [نوشتن] نسخه نهایی را شروع کنیم."یک دیپلمات دیگرگفت:"قبلاًوقتی که درنشست هایی مربوط به افغانستان شرکت می کردیم،همسایگان این کشورساکت می نشستند،امااینجاسررشته رابدست گرفته اندواین چیزی است که مامی خواهیم.چینی هابرای اولین بارخیلی جامع ومثبت بودند،واقعاًمی شدنقش برجسته ی چین درمنطقه رادید،باصدایی رساترازهرزمان."

بنابه گزارش ها، پیش از نشست استانبول، انتظارات از آن پایین بود. اما هیات های نمایندگی پس از گفتگوهای چهارشنبه خوشبین بودند.آن هادربیانیه ی پایانی بایک رشته تعهدات ازجمله مبارزه ی قاطعانه باتروریسم وحذف آن،جلوگیری ازپناهگاه های امن برای تروریست هاوتروریسم درمنطقه ومنهد م کردن پناهگاههای تروریست ها،موافقت کردند.نمایندگان کشورهای شرکت کننده دراجلاس استانبول،همچنین برحمایت ازرشداقتصادیی افغانستان تاکیدکرده وهمچنین ازنشستی که قراراست درماه مارس سال آینده ی میلادی درتاجیکستان برگزارشود،حمایت کردند.براساس اعلامیه ی پایانی نشست استانبول،مقامات ارشدکشورهایی شرکت کننده همایش، توافق کردند درماه ژوئن سال آینده میلادی درکابل دیدارکنند،(تاحمایت هایی جامعه ی جهانی را)برایی(دوره ی)بعدازسال2014که نیروهایی خارجی افغانستان راترک خواهندکرد،نیزجلب کنند.(1)

باوجوداینکه،همایش استانبول خوب برگزارشدواعلامیه ی مناسبی راهم به نشرسپرد.اکنون ببینیم که دراجرایی موضوع جوهریی بیانیه ی همایش،یعنی نابودکردن تروریسم،موادمخدروبازسازیی اقتصادی وتامین صلح در افغانستان، مانع های اصلی کدام هامی باشند وچگونه می توان آنهاراازسرراه برداشت؟دراین شکی نیست که درسرراه بازگشت صلح به افغانستان مانع های زیادی وجود دارند،اما،اگرمهم ترین آن هارادیف بندی کنیم،این هااهم به نظرمی سرند:نخست،ناکارآمدی وفسادگسترده ی حکومت کابل.دوم،تروریسم صادراتی ازپاکستان وبازیی دوگانه ی ایران که هم به کرزی پول میدهدوهم به طالبان پول به همراه اسلحه ومهمات می رساند.سوم،سیاست افغانی غرب بویژه امریکاوتصادم آن بامنافع قدرت های منطقه ی که همایش استانبول درظاهردرصددکاهش آن به نظرمی آید.

درمیان عامل های نامبرده،نقش دوگانه ی پاکستان که درشعارازکمک به بازگشت صلح درافغانستان سخن می گویدودرعمل به تقویت تروریسم وبنیادگرایی قبیلگی می پردازد،بسیاردارایی اهمیت می باشد.دراین زمینه،قابل یادآوری است که پاکستان بایدبداندکه دوران بازی باورق تاریک اندیشی مذهبی- قبیلگی که درافغانستان به تروریسم،خودکشی وتباه کاری انجامیده است،روبه پایان می باشد.البته که نه تنهادراین بخش ازجهان،بلکه درامریکاوغرب نیزدیگرخورش ندارد.

بطورنمونه،...این روزها، در دهمین سالگر ۱۱ سپتامبر شاید بشود ادعا کرد که جنبش‌ها و مبارزات صلح جویانه علیه قدرت‌های دیکتاتوری در کشورهای عربی و شمال افریقا سندی بر شکست اسلام افراطی است، بنظر می‌رسد. اسلام افراطی بهمراه راست افراطی در آمریکا هر دو به شکست رسیده‌اند. زیرا بنیاد تئوریی آنها و نحوه‌ی کار و عملیات آنها بر اساس خشونت، بی عدالتی و عدم احترام به حقوق بشر بوده است. القاعده اگر چه تحت عنوان جنگ با امپریالیست غربی در میان بویژه طبقه‌ی جوان مسلمانان عرب و آفریقا محبوبیت پیدا کرد ،ولی اعمال وحشیانه آنها و کشتار مردم بیگناه مسلمان و غیر مسلمان بتدریج هویت واقعی آنها را که بیشتر شباهت به سازمان‌های مافیائی داشتند، علنی کرد. همچنین، در آمریکا نتیجه‌ی جنگ‌هایی ماجراجویانه(ی بوش)، سقوط اقتصادی و بحران سیاسی در این کشور بود. دزدی و دروغ دستگاه حاکمه را بی اعتبار کرد. شاید مهمترین دلیل انتخاب فردی مانند اوباما بریاست جمهوری آمریکا، شکست نیروهای راست افراطی و عدم اعتماد مردم به سیاست آنها بود.
روی استوارت (Roy Stewart) نویسنده‌ی انگلیسی و از مخالفان جنگ عراق و افغانستان معتقد است که اسلام افراطی مانند سایر ایدئولوژی‌های مذهبی افراطی که در تاریخ شاهد آن بوده ایم، قابل ادامه نیست. مسیحیت افراطی با تمام کشتار‌ها نتوانست ادامه یابد، زیرا این نوع ایدئولوژی مخالف طبیعت انسان است. در جهان امروز غیر ممکن بنظر می‌رسد که بتوان از تمام جنبه‌های زندگی مدرن خود را جدا ساخت.(2)زندگی که طالبان دردوران حکومت وحشی وپس مانده ومزدورخوداز1375تا1380درکابل، ثابت کردندکه باهمه زیبایی هاوجلوه هایی انسانی آن درتضادوستیزمی باشند.درستیزحکومت طالبان باانسانیت ومدرنیسم،تنهاآن هامقصرنبودندونیستند،بلکه نظامی های پاکستانی وتمویل کننده های عرب شان بیشترازآن هامجرم می باشند.

اگرنظامی هایی پاکستانی به خیزش های عربی که درآن هامذهب کمترنقش داردوآزادی خواهی ودموکراسی وحقوق بشرطلبی برهمه می چربند،نگاهی واقع بینانه اندازند.برای آن هاواضح می شودکه مردم افغانستان آنقدرازطالبان ودیگرنوکران آن هانفرت دارندکه مردم لیبی ازقذافی داشتند؛وبرای نظامی های پاکستانی، این جنبه ی نفرت عرب هاازرهبرانشان که همگی نظامی می باشندنیزبایددارای اهمیت باشد.بهرصورت،همان گونه که دوران ایدئولوژیی قبیله گرایی وترورپایان پذیرفته است،دوران بازیی دوگانه ی پاکستان هم درافغانستان روبه پایان دارد.بااینکه دوران تندروی وتروریسم مذهبی نماروبه پایان دارد،معلوم می شودکه نظامی های پاکستانی هنوزهم سرعقل نیامده اند.اگرمی آمدند،اول نمی گفتندکه درگفت وگوهای صلح درافغانستان باین دلیل شرکت نمی کنندکه اعتمادآن جلب کرده نشده است؛وبرخلاف،درهمایش استانبول درسطح نفراول شرکت کردندکه حکایت ازدوام منافقت وبازیی دوگانه ی آنهامی کند.

بهرصورت،موضوع جالب دررابطه بانقش پاکستان درهمایش استانبول این است که ناوقت درک کردکه تروراستادربانی رئیس کمیسیون عالی صلح افغانستان تاچه اندازه منافقت آن هاراهویداکرده است.ازاین رو،نظامی های پاکستانی پیش ازبرگزاریی همایش نامبرده ،دوکارزیرراکردند:نخست،سخن گوی ارتش گفت که:" بخاطرعدم جلب اعتمادآن ها،کشورش درگفت وگوهای صلح مربوط به افغانستان شرکت نمی کند."وبرایی نشان دادن ضرب شست خودبه امریکا،درروزشنبه7عقرب-29اکتوبر،نظامی های پاکستانی توسط نوکران بومی خود،یک انفجارپرتلفات درکاروان نظامی هایی امریکایی درکابل انجام دادند که درواقع،رساندن این پیام به امریکایی هابودکه برای زمان طولانی تردرافغانستان بمانند.دوم،برخلاف موضع اعلام شده ی قبلی،درسطح نفراول درهمایش استانبول شرکت کردند که حکایت ازدرماندگی سیاسی آن هامی کند.ازهمه مهمتراینکه،رئیس جمهورپاکستان، روزسه شنبه اول اکتوبر-10عقرب،درنشست مقدماتی همایش استانبول که باشرکت رئیس هایی جمهورافغانستان وترکیه،تشکیل شده بود،اشتراک وبه کمک درتحقیق تروراستادربانی رئیس مرحوم کمیسیون صلح افغانستان تاکیدورزید.باتاکیدبرتشکیل کمیسیون تحقیق تروررئیس کمیسیون صلح افغانستان،پاکستان می کوشد رویی جنایتی که سازمان جاسوسی آن مرتکب شده است،پرده بکشد.امامردم افغانستان،بویژه تاجیکان افغان هرگزپاکستان راکه درتروردوشخصیت تاریخی آن ها ،یعنی فرمانده مسعودشهید واستادربانی شهید دست دارد،نخواهندبخشید!

باتوجه به آنچه گفته آمد،برگزاریی همایش استانبول وتمایل بی سابقه ی غربی هابویژه امریکابه ایجادفضایی سازگارمنطقه ی برای بازگرداندن صل درافغانستان،روشن ساخت که آینده ی امنیت وثبات افغانستان درهمراهی کشورهای غربی،سازمان ملل متحدوکشورهای منطقه رقم می خورد،چرخشی که بیشترازپیش نقش منفی وتباه کارانه ی پاکستان راکاهش میدهد.ازهمه مهمتراینکه،علاقمندیی روزافزون چین به کمک دربازگشت صلح بافغانستان که درهمایش استانبول دیده شد،جای فراخی برای بازیی منافقانه ی پاکستان باقی نمی گذارد.بااینکه کرزی رئیس حکومت ناکارآمدوفاسدکابل، بازهم درهمایش استانبول متواضعانه ازپاکستان خواست که دربازگشت صلح بافغانستان کمک کند.نویسنده باین باوراست که برای کرزی خواهش ازپاکستان مبنی براینکه درفرایندصلح کمک کند،بازیی تکراری وکهنه می باشد.بجای درخواست ازگرگ وحشی که نگهبان رمه شود،لازم است که رمه راطوری مدیریت کردکه گرگ درنزدیکی آن هم رسایش پیداکرده نتواند.

ازاین رو،درکنارهمایش  استانبول وهمایش های دیگری که درراه می باشند،برای کرزی لازم است که به نهادسازی،پاکبازی وپاکسازیی نهادهای دولتی کشورازافرادفاسدوناتوان واِن جی اویی بپردازد؛وتنهادراین صورت است که،می توان پاکستان راسرعقل آوردوتشویق کردکه منافع ملی هردوکشورهمسایه ومسلمان ایجاب می کندکه به صلح درافغانستان ومنطقه بکوشند.ازسوی دیگر،امریکاهم که سیاست هایی افغانی اش تاکنون ناموفق ازآب درآمده است،بهتراست که بدوکارزیردست بزند:نخست،درعرصه ی داخلی کمک کندتاافغان هاحکومت متکی براراده ی خودراتشکیل وراه بازگشت محترمانه ی آن راهموارنمایند.دوم،ازسیاست سازش ورفاقت باپاکستان حداقل درافغانستان دست برداشته آن رازیرفشارقراربدهدکه دیگرزمان دوگانه بازی کردن درافغانستان گذشته است وتکرارآن درافغانستان ومنطقه قابل تحمل نیست.دراین صورت،می توان محتوای بیانیه ی استانبول راتحقق وصلح ثبات ونابودیی تروریسم رادرافغانستان ومنطقه تامین کرد.

پانویس ها:

1-bbc.co.uk/Persian/Afghanistan/2011/11/111102_u04_afghan_istanbul.shtm

ستایش امریکاازحمایت منطقه ی ازافغانستان دراستانبول پنجشنبه3نومبر2011-12آبان-عقر1390

2-iran-emrooz.net/index.php?/politic/more/32600