روشنفکران عرب ؛ ازپار یس دردوره عثمانی ، تا استانبول ، دردوره اردوگان

بخش چهارم
ابراهیم ورسجی
دهم ماه قوس 1397
دربخش سوم این مقاله ،درباره چهارنفر ازروشنفکران واند یشمندان مسیحی عرب ابرازنظرکردم. دراین بخش ، درباره روشنفکران مسلمان عرب ابرازنظر می کنم.ازاینکه روشنفکران مسیحی عرب ازنظرمذهبی نقطه مشترک با فرانسه وانگلیستان مسیحی داشتند وازنظر قومی- مذهبی با ترک های عثمانی زاویه داشتند وزاویه مذهبی با روشنفکران مسلمان عرب هم داشتند،گرایش شان به جنبه ای فرهنگی مدرنیسم پاریس ولندن وخد مت شان به زبان وادبیات عربی حتمی می نمود. روشنفکران مسلمان عرب درحالیکه ازنظرمذ هبی با عثما نی همسان بود ند اما ازنظرنژادی با آن زاویه داشتند. زاو یه ای که باعث شد امیران وشیخان عرب ابزارسیاست انگلیس وفرانسه علیه عثما نی شوند. شکست عثما نی درجنگ جها نی اول وسلطه انگلیستان وفرانسه بر سرزمین های عربی نشان داد که سیاسی های عرب محا سبه ای نادرست کرده بود ند. ازاین رو،عرب عا درتحولات پسا عثمانی ،بدو دوگرایش بخش شد ند: نخست،رهبران سیاسی عرب ازخلیج فارس تا مد یترانه وابسته به استعمارهای فرانسه وانگلیس شد ند ؛ دوم ، مذ هبی های آن ها با ایجاد جمعیت اخوان المسلمون / برادران مسلمان ، درجهت احیای وحد ت وقدرت مسلمان ها ها به مبارزه آغازکرد ند.
شا یان یاد آوری است که ، دراخوان روشنفکران مسلمان عرب حضورداشتند ، اما گروه نامبرده بطورگروهی روشنفکرنبود ونمی باشد. البته که درمقا یسه با سلفی ها ووها بی ها وشیخ های ازهر، می توان آن را یک گروه روشنفکری به شمار آورد. زیراکه، منتقد ومخا لف حکومت های غیرمسئول عرب به خصوص حکومت های نظامی مصربود ومی باشد. ازسوی دیگر، فروپاشی عثما نی همزمان شد با فروپاشی رژیم روسیه تزاری وبرآمدن بلشویک ها. بلشویک ها بعدا روسیه ومستعمرات آن را به اتحاد شوروی تغییر نا م دا د ند ؛ البته برای نما یش انقلابی گری ،علیه استعمارهای انگلیس و فرا نسه شعارهای انقلابی هم سر دا د ند. شعارهای که برای برخی روشنفکران حتا ملی گرا یان عرب تشویق کننده به مبارزه علیه استعماراروپای بود. اینکه بعد تر بلشویک ها مسلمان های آسیای مرکزی وشمال قفقازرا به ولایت های شوروی تبد یل واستثمارکرد ند ؛ درواقع ، نشان دا د ند که شاخ ودمی کوتاه تر ازاستعمارهای فرانسه و انگلیس ندا رند.
بهرصورت ، کود تای بلشویک ها علیه رژیم انقلابی کرنسکی ، رهبرحزب دموکرات روسیه که جانشین حکومت تزار شده بود ؛ در ظهور چهارگرایش فکری- اید ئولوژیک - سیاسی درجهان عرب بی تا ثیر نبود : نخست،جمعیت اخوان المسلمون ؛ دوم، حکومت وها بی درعربستان ؛ سوم، ملی گرا یان عرب مخا لف سلطه های فرانسه وانگلیس؛ چهارم ، حزب های کمو نیست.لازم است یاد آوری کنم که بد لیل دین ستیزی کمونیست ها درکشورهای عربی پایگاه مردمی پیداکرده نتوانستند. ازاین رو، اتحاد شوروی به کمک ملی گرایان عرب مخالف غرب مانند ناصروبعثی های عراق وسوریه شتافت ووهابی های نفتی با سپردن چاه های نفتی خود به امریکا هم به عمر حکومت های ننگین خود افزود ند هم با مسکو زاویه ای خود را نگهداری کر د ند.
شا یان یاد آوری می دانم که ، ملی گرای عربی که حکومت های آن همه چه ناصری وچه بعثی سوریه ای - عراقی کود تا چی- نظامی بود ند نه مردمی،بجای مبارزه با اسرائیل درجهت آزادی فلسطین، علیه جمعیت اخوان ، دموکراسی خواهان ، طرفداران جامعه ای مد نی وآزادی رسا نه ها مبارزه کر د ند. مبارزه ای ویرانگرا نه ای که تا وفات شوروی ادامه یافت وکمک کرد به اسرائیل تا هم اشغال خود برفلسطین را حفظ کند هم درمناطق اشغالی برای یهودی ها شهرک سازی وسیزده میلیون فلسطینی را درمهاجرت ومستعمره گی نگهداری نماید. درشرایطی که ملی گرای عربی رو به مرگ داشت ، اخوان با تولید فرهنگ واند یشه نه تنها درکشورهای عربی بلکه درهمه کشورهای مسلمان هم فکران برای خود پیدانمود.
بنا برآن ،ملی گرای عرب هم به حکومت های مستبد انجا مید هم اخوان را کوبید هم کمک به دوام بد بختی فلسطینی ها کرد. تحول رو به صفرکه باعث بی اعتبارشدن سازمان آزادی بخش فاسطین به رهبری یاسرعرفات وظهور حماس به رهبری شیخ احمد یاسین شد. اگراکنون عباس رهبر اداره باصطلاح خود گردان درراملا بهوده شده وحماس درغزه به نقطه ای امید فلسطینی ها ودرد سربرای برای اسرائیل تبدیل شده است، نشان می دهد که اخوان وشاخه ای آن ، حماس مدافع اصلی حقوق فلسطینی ها می باشند نه ملی گرای ووهابی گری نفتی- شیخی عرب. جالب این است که ، همزمان با درد سراسرائیل وحکومت های مستبد عرب شدن اخوان ، درترکیه یا مرکز امپراتوری متوفای عثمانی ، ملی گرای دین ستیز اتا ترکی به نفع مسلمان ها جا خالی کرد که نتیجه آن برآمدن حزب رفاه به رهبری نجم الدین اربکان ودرادامه آن حزب عدالت وتوسعه به رهبری رجب طیب اردوگان می باشد. ازاین نگاه که اربکان واردوگان هردو زیرتاثیر فکر اخوان بو د ند ومی باشند،حکومت اولی را نظامی ها درسال 1997 زیرفشارمرخص کرد ند ودومی درسال 2002 با انتخا بات دموکراتیک بقدرت رسید وسه کارزیررا موفقانه کرد:نخست ، اقتصاد ترکیه را تقویت وطبقه زیرین جامعه را درسطح طبقه درمیا نی با لاکشید؛ دوم، نظامی ها را درسیاست کمرنگ کرد وبخاطر کو دتای ماه ژوئیه سال 2016 ، ارتش را ازسکولار ها پاکسازی کرد. سوم، با گرایش به اسلام سازگار با دموکراسی سکولارنمونه شد برای نو اند یشان مسلمان عرب. گرا یشی که این نگرانی را درکشورهای عربی خلق کرد که گویا اردوگان درفکر احیای خلافت عثما نی می باشد.

آری ، من که تحولات خاورمیانه را پیگیری می کنم ؛ ائتلاف های زیررا درمنطقه می بینم: نخست، ائتلاف ترکیه ، قطر، اخوان وحماس؛ دوم، ائتلاف عربستان، امارات ، بحرین ، حکومت نظامی مصرواسرائیل؛ سوم، ائتلاف حکومت آخوندی ایران، حکومت وحشی رو بزوال سوریه وحزب الله لبنان. جنایت ملاهای ایرانی وداعش های شیعه عراقی زیر اثر امریکا درعراق ، هم کمک به پیدایش داعش کرد هم اخوا نی های عراقی را به سوی ترکیه راند. مثلا، دکتر طارق هاشمی رهبر اخوان عراق که معاون جلال طالبانی رئیس جمهور کرد تبارعراقی بود، زیر فشارنوری ما لکی رهبر داعش شیعه ونخست وزیر جورج بوشی- خا منه ای عراق، اول به کردستان عراق مهمان مسعود بارزانی شد ودوم به ترکیه رفت. کود تای ماه ژوئیه 2013 ژنرال سیسی علیه حکومت منتخب محمد مرسی ازجمعیت اخوان ، رهبران این گروه را به شمول اولین رئیس جمهور منتخب درتاریخ مصر روانه ای زندان ودیگر اعضای آن را روانه ای ترکیه کرد واردوگان هم ازآن ها با آغوش باز پذ یرای کرد.
جا لب این است که ،نظامی های مصری با گرفتن دوازده میلیارد دالر ازعربستان وامارات وحمایت های سیاسی - اطلاعاتی- ما لی ازامریکا واسرائیل علیه حکومت منتخب محمد مرسی دست به کود تا زد ند. پرداخت مبلغ بزرگ نامبرده برای نظامی های مصری توسط عربستان وامارات بیانگرترس آن ها ازحکومت منتخب اخوان درقاهره بود. معلوم است که نظامی ها زیر فرما ند هی سیسی وحشی ترین حکومت را درتاریخ سیاسی مصر مستقر کرد ند. برای وحشی ترین بودن حکومت سیسی ، به این سخن مروان بشاره تحلیل گرسیا سی- فلسطینی تلویزیون الجزیره بسنده می کنم که روز26 نوامبر/ پنجم قوس گفت که:" حکومت سیسی 70 تا 80 هزار زندا نی سیاسی دارد."
درحالیکه سیسی 80 هزارمصری های مذ هبی ودموکراسی خواه ومدافعان جامعه مد نی وآزادی رسانه ها را زندانی کرده است،شهزاده سلمان ولیعهد عربستان برای اینکه ازاو کم نیامده باشد، روزدوم اکتوبر، جمال خاشقجی روزنامه نگار منتقد عربستا نی را درکنسولگری کشورخود دراستانبول شهید وجسد ش را تکه- پاره کرد تا توحش خود را به جهانیان نشان دهد وخوب هم نشان داد. درحالیکه ژنرال سیسی وشهزاده سلمان با کشتن وزندانی کردن مخالفان خود تشت رسوا ی خود را ازبام تاریخ بزباله دان جغرافیا اندا خته اند، اردوگان هم پایگاه برای مخالفان حکومت های مستبد عرب فراهم کرده است هم مدافع حقوق فلسطینی ها درمنطقه وجهان شده است. مثلا، وقتیکه درماه ژوئیه ، عهد تمیمی دختر 17 ساله فلسطینی که بخاطر سیلی زدن به رخسار یک سرباز اسرائیلی هفت ماه زندانی شده بود، بعدازبیرون شدن اززندان ، اولین سلام وپیام تلفونی را ازاردوگان دریا فت وابراز سپاس ازاوکرد ، آشکار شد که ائتلاف ترکیه ، اخوان ، حماس وقطر به حیث یک قدرت خود نما ی کرده است.
درحالیکه ،چهارماه قبل،اردوگان به عهد تمیمی بخاطر بیرون شدن اززندان دولت اسرائیل مبارک باد گفت. امیر قطر پانزده میلیون دالرمعاش های نا پرداخت شده ای کارمندان اداره حماس درباریکه ای غزه را پرداخت. سه روزقبل، جمعیت اخوان عربستان را متحد اسرائیل اعلام ودراعلامیه آن آمده بود که ترامپ رئیس جمهورگفته است که اگرعربستان نبود، اسرائیل مدت ها قبل منطقه را ترک کرده بود! درعین زمان ، دیوان عالی ترکیه اعلام کرد که 18 نفرعربستانی متهم به قتل جمال خاشقجی را که 15 نفرآن ها به استانبول برای قتل او سفرکرده بود ند را محاکمه می کند. معلوم است که اعلام دیوان عالی ترکیه ، همزمان شده است به کنفرانس گروه بیست دربونس آیرس پایتخت آرجانتین که درآن بن سلمان ولیعهد عربستان هم شرکت کرده است. روزنهم قوس ،درتلویزیون الجزیه دید م که بن سلمان مورد بی مهری دیگر رهبران قرارگرفت وتنها رئیس جمهورروسیه به او گرم دست داد ورئیس جمهورفرانسه با دست دادن به او خواستاربررسی بین المللی پرونده قتل خاشقجی شد. یعنی قتل خاشقجی شرکت بن سلمان درگردهمای گروه بیست را تحت الشعاع قراردا ده است! ازسوی دیگر، دید بان حقوق بشر ازدیوان عالی آرژانتین خواسته است که بن سلمان را به حیث قاتل خاشقجی ودشمن آزادی وحقوق بشر محاکمه نماید! این است اصلاح طلبی بن سلمان که با قتل یک روزنامه نگار منتقد وزندانی کردن ده ها منتقد وطرفدار آزادی بیان ورسانه ها اصلاح طلبی دروغین خود را نما یش وواکنش جهانی خلق کرده است.
درچنان شرایطی، مستبدان عرب نگران شده اند که ائتلاف ترکیه، اخوان، قطر وحما س درصدد احیای خلافت عثمانی می باشد. درحالیکه ، احیای خلافت عثما نی توسط ائتلاف نامبرده را نا ممکن می دانم ؛ به این باورهستم که سکولاریسم دین گراوتا اندازه ای دموکراتیک ترکیه تا ثیری مثبتی بر جامعه های ستمزده عرب به خصوص آگاهان آن ها گذا شته وپناه گاه امن برای نا را ضیان ومعترضان عرب فراهم کرده است. ازاین رو، با ابرازنفرت ازحکومت های مستبد عربی به خصوص بن سلمان ، سیسی واسد،محاکمه تاریخی رهبران مصر توسط نجیب محفوظ ادیب مصری برنده ای جایزه ادبی صلح نوبل را بازتاب داده نوشته را به پا یان می رسانم.
"نجیب محفوظ درسال های اخیرعمر خود تاریخ سیا سی مصررا مورد نقد وقضاوت قرارداد. درپیشگاه آسمان (1983) ، حاکمان مصرازمنس تا سا دات را مورد بازجوی قرارداد واین داوری را کرد:توتمس سوم (1841-20 ) پیش ازمیلاد، که تجسم اخلاق بازبود ومردم کشورخود را با جهان بینی باز خود غنی کرد، رفت به بهشت. نا صرکه ، اخلاق بسته را درپیش گرفته بود،منافع شخصی خود را فراترازخیرمردم ساخت وکشوررا اسیرجنگ ساخت وشکست خورد، رفت بدوزخ." با ستا یش ازداوری عا دلانه ای نجیب محفوظ ، داوری اورا به همه زمام داران کشورهای عربی وغیرعربی مسلمان باستثنای عمربن عبد العزیز وکریم خان زند قابل تطبیق دانسته بشار اسد، ژنرال سیسی ومحمد بن سلمان را سزاوار رفتن به اسفل السا فلین / زیر ترین بخش دوزخ می دانم.