نگاهی به کودتای ناکام ترکیه ؛ وبرندگان وبازندگان آن

ابراهیم ورسجی
بیست ونهم سرطان 1395
چند سال قبل ، کشمکش لفظی میان برخی ترک ها وایرا نی ها درفضای مجازی براه افتیده بود که جناب آخوند ملانصرالدین دامت برکاته به ایران تعلق دارد یا به ترکیه ؟ نتیجه این شد که جناب ملانصرالدین باشنده ترکیه ثابت شد ؛ وهم زبان های ایرا نی نویسنده هم پذیرفتند که جناب ملا نصرالدین ازکشورشان نیست. افسوس که جناب ملانصرالد ین رحمه الله زنده نیستند که میان حکومت ملاها درایران ومسلمان های صوفی مشرب - نوگرا ازتیپ اردوگان درترکیه ، کدام یک را برتردانسته شهروند کشورهایشان می شود. بهرحال ، این گزینش را می گذارم به جناب ملانصرالدین فقید که درآن جهان درصورت تقسیم کشورها دردوزخ وبهشت توسط خدا براساس قوم ها وزبان ها ، درباره اش تصمیم بگیرد.
با درنظرداشت اینکه ، ملا نصرالدین صاحب ترک ثابت شده است؛ بهتراست که ازآموزه های عبرت دهنده ی او درباره کود تای ناکام ترکیه وپس منظرهای سازنده وناسازنده ی آن برای خودی ها وناخودی ها بهره برداری کنم. واقعیت این است که " روزی جناب ملا نصرالدین صاحب خرخود را به بازار غرض فروش برده طبق معمول بازار قدیم آن را به جارچی سپرد تا تعریفش کند برای اینکه خریدار ی خوبی برایش پیداشود. جارجی چنان خر ملا را توصیف کرد که خود ملا شیفته ی آن شده خرخود را ازجارچی خرید. وقتیکه به خا نه برگشته قصه را به خانم خوکرد، خا نمش به شدت ملا نصرالدین را سرزنش وبر سرش غم باراند! ملا که خطا کرده بود، سکوت اختیارکرده ناچار گرفتار یک کود تای بدون خون ریزی توسط زن خود درخانه شده تا که زنده بود به حکومت زن سالارانه درخانه ی خود تن داد"! افسوس که ملاهای امروزهم بیشترازخطای ملانصرالدین خطا می کنند هم استبداد بی رحمانه ی خود برزنان را ادامه می دهند ! استبدادی که آینده ترسناکی برای ملاها وفقه کهنه شده شان درجهان اسلام به خصوص جهان تسنن دارد.
اگر کمی دقت به داستان خرفروشی وخرخریدن ملا نصرالدین صاحب وقبول حکومت زن سالارانه درخانه اش کنیم، به این حقیقت پی می بریم که دموکراسی ترکیه همان خر ملا نصرالدین وخودش ناتو می باشد که برعکس خودش ازجارجی نه خریده وبه ترکیه فروخته است وترکیه هم درظاهرخوش ودرباطن ناخوش است که غلط کرده است وچاره ی غیر از پذیرش آن ندارد. ازسوی دیگر، نیمه ی جغرافیای- اروپای ونیمه ی آسیای ترکیه هم مزید برعلت شده وکمک کرده است به دموکراسی بیمارزیر سایه ارتش درترکیه با این امید واهی که عضو اتحاد یه ی اروپایی می شود.
بله ، درباره دموکراسی بیماری زیرسایه ارتش در ترکیه که حزب عدالت وتوسعه تلاش کرده ومی کند که به نفع دموکراسی وزیان ارتش تمام شود، در مقاله "کود تای ترکیه ؛ مشکل نظا می ها با دموکراسی یا واکنش دربرابر گرایش اردوگان به خود کامگی" ابراز نظر کرده ام؟ (1) معلوم است که نوشته ی کنونی پیوند تنگا تنگ با نویشته ی یاد شده دارد. ازاین رو، نوشته دردوبخش پی گرفته می شود : نخست ، تحولات درونی ترکیه که کود تا گران را زمین بوس کرد؛ دوم ، برند گان وبازند گان درونی وبیرونی کود تای نا فرجام. تاجائیکه درباره ترکیه وسکولاریسم ، نظا می گری ودموکراسی نظا می زده اش مطالعه کرده ام ( رک به اسلام وسکولاریسم، ازنویسنده ) ، برایم روشن شده است سه نیرو درترکیه با دموکرسی مشکل دارند: نظا می ها ، بنیاد گرایان مذهبی - نژادی ومتحدان بیرونی شان.
ژرف انگاری درکود تای نا کام شب جمعه 15 ژوئیه - 25 سرطان، نشان می دهد که نظامی ها، نژاد پرستان وبنیاد گرایان هرسه شان مستقیم وغیرمستقیم درراه اندازی آن سهم داشتند. سهم داشتنی که نشان می دهد که ترکیه با دموکراسی اصیل فاصله زیاد دارد ، اما وضع اجتماعی- فرهنگی - سیاسی آن درمقایسه با دیگرکشورهای مسلمان درپذیرش دموکرسی بسیار خوب است. به سخن دیگر، ترکیه هم درپذ یرش دموکراسی هم درپذ یرش سکولاریسم انسان گرا توانمند ی بیشتری دارد ؛ واین توانمندی را اردوگان تاحدی به نمایش گذاشته است.
ازاین رو ، بهتراست که به علت های بپردازم که به ترکیه کمک کرده اند تا درپیوند با دموکراسی وسکولاریسم درمقایسه با دیگرکشورهای مسلمان به خصوص کشورهای خاورمیانه دارای وضع بهتری شود! دراین راستا، این نظریه که " یک ساعت آشوب بد تراست ازچهل سال استبداد"؛ و به قاضی بدرالد ین ابن جماعه نسبت داده شده است. نظریه ی مسخره ی می باشد که کمک کرده است به تشکیل وادامه ی حکومت های استبدادی درتاریخ مسلمان ها ازمعاویه تا ملک سلمان وهمتا یانش.
خوانند گان توجه نما یند که ازتاریخ مسلمان ها نام بردم نه ازتاریخ اسلام ، ودلیل آن هم این است که ، اگرچه دراسلام دلیل قرآنی وپیا مبرا نه بدفاع ازنوع خاص حکومت یافت نمی شود ؛اما تفحصی که نویسنده درقرآن وسنت پیامبر برای نوشتن کتاب های" اسلام ، غرب ودموکراسی" و" اسلام ، غرب وحقوق بشر" کرده است، به این نتیجه رسیده است که اصول مشخص "شوری" ، " عدالت" و" اجماع امت " دراسلام، صد درصد مخالف حکومت های استبداد یی حاکم بر مسلمان ها ونزد یک تر به دموکراسی اقتصادی- سیاسی می باشد ( رک به دموکراسی دراسلام، ازمالک بن نبی ، اسلام ودموکرسی از فاطمه مرنیسی ، اسلام ودموکراسی ازجان ایل اسپاسیتووجان ول، عدالت اجتماعی دراسلام ،ازسید قطب، واسلام واصول الحکم، ازشیخ علی عبدالرازق، اسلام وسوسیالیسم ،ازدکترمصطفی السباعی ، ونظریه عدالت دراسلام، ازنصرحامد ابوزید، اسلام ،غرب ودموکراسی واسلام ،غرب وحقوق بشر از نویسنده).
دراین راستا ، نمی دانم که پیشگامان "حزب عدالت وتوسعه"، حزب حاکم ترکیه ، کتاب های یاد شده را خوانده اند یا نه ؟ بهرحال ، نظریه وکارکرد حزب شان در بیشتراز ده سال گذشته در بخش های اقتصاد وسیاست وحل دشواری های اجتماعی ترکیه نزد یکی به ارزش های مند رج درکتاب های یاد شده را نمایش می دهد. بله ،حزب عدالت وتوسعه در دوره حکومت خود از 2003 تا کنون، دربهبود وضع زندگی طبقه ی زیرین جامعه وفربه کردن طبقه درمیانی وتقویت جامعه ی مد نی درسراسر ترکیه به خصوص در شهرهای انقره واستانبول ، خدمات شایسته ی کرده است. خد ماتی که نتیجه ی خود را در خیزش مرد می شبانگاه جمعه 15 ژوئیه ؛ اول ، دراستانبول وانقره ؛ ودوم ، دردیگر بخش های ترکیه ، درجهت براندازی کود تا وبازگشتانیدن رجب طیب اردوگان، رئیس جمهور به قدرت وزباله کردن کود تا، به نمایش گذاشت.
اکنون که درباره زباله شدن کود تا سخن گفته شد، لازم است که درباره علت های آن هم سخن گفته شود. درغیرآن، نوشته ناقص می شود.معلوم است که علت های مهم زباله شدن کود تا این ها می باشند:
نخست ، دستاورد های اقتصادی حکومت حزب عدالت وتوسعه که ترکیه ی دارای یک اقتصاد بیمار وزیر فشاربدهکاری های بزرگ بیرونی را دارای یک اقتصاد قوی ساخته وآن را به هژدهمین اقتصاد جهان مبدل کرده است؛
دوم ، با ترقی اقتصادی تنها طبقه ثروتمند را فایده نرسانده بلکه طبقه زیرین جامعه را درسطح طبقه درمیانی بالا کشیده است؛
سوم ، جامعه مدنی را فربه کرده وبا کمک آن دموکراسی خواهی را تقویت کرده است. رویدادی نیکوی که تاثیر خود را در براندازیی کود تا نشان داد؛
چهارم ، سازش میان اسلام وسکولاریسم ایجاد کرده ونشان داده است که ازنظامی ها وسکولارهای طرفدار شان ، مسلمان های نو اندیش خوبترمی توانند که سکولاریسم ودموکراسی را در ترکیه تمثیل کنند.
باوجود دستاورد های یاد شده ، حزب عدالت وتوسعه ورهبرش رجب طیب اردوگان کارهای هم کرده اند که هم درترکیه هم در جهان شک وتردید های نسبت به آینده ی خود خلق کرد ند. شک وتردید های که قرار زیر قابل جمع بندی می باشند:
نخست ، تمایلات انحصارطلبی درقدرت از خود بروز داد ند که گویا به سوی فرار ازدموکراسی ورفتن به تک حزبی گریی غیر دموکراتیک می روند. مثلا، سخنانی ازاین قبیل که ترکیه ی عثمانی وخلافتش را احیا می کنند؛ این نگرانی را درمیان سکولارهای داخلی وعرب ها خلق کرد که زیرریش وبروت اردوگان" کاسه نیم کاسه خلافت گری" دورمی زند. وقتیکه چنان تبصره های با تصفیه ارتش ونهاد عدلی وبرکراتیک وبستن فضای سیاسی بروی منتقدان باکوشش درجهت تغییر قانون اساسی از پارلمانی بریاستی درداخل همراه شد، به این شک وتردید افزود که ترکیه اردوگان زیاد به سوی اسلام سیاسی انحصارگر قدرت میلان پیداکرده است؛
دوم ، امضای معاهده ی آشتی با عبدالله اوجالان ، رهبر زندانی کرد ها وبی علاقگی به آن درعرصه عملی آن هم بعد ازاعلام رسمی آن بتاریخ اول حمل 1393،درشهر ازمیر، نشان داد که حکومت اردوگان به تعهدات خود پای بند نیست. این هم درزمانیکه درمعاهده هردوطرف به یک ترکیه دموکراتیک - کثرت گرا که درآن ترک ها وکرد ها دارای حقوق برابر می باشند توافق کرده بودند. ازاینکه عبدالله اوجالان ازمارکسیسم انسان گرا به اسلام نواندیشانه روی آورده است، من غیرترک اجرای معاهده یاد شده را به نفع ترکیه وتمام منطقه می دانم. ازاین رو، رجامندم که اردوگان درترکیه ی بعد ازکود تا آن معاهده را عملی نماید.
دررابطه به کشورهای عربی ، حکومت اردوگان بعد ازبهارعربی به حمایت ازنهضت اخوان المسلمون / برادران مسلمان چه درزمان حکومت محمد مرسی وچه بعد ازآن برخاسته دربرابر ارتش مصر وعربستان وامارات متحده وبحرین قرارگرفت ودربحران سوریه هم به مخالفت با سیاست ایران وروسیه علیه حکومت دمشق پرداخت. مسئله که هم بلند پروازانه هم نمایانگر احیای خلافت عثمانی می باشد. جالب این است که ، درباره سوریه وتنش باروسیه ، اردوگان با مرخص کردن احمد داوود اوغلو وتعیین یلدرم درجایش ، به حیث نخست وزیر، به تنش زدای ازروابط ترکیه وروسیه پرداخت ومناسبات خود را باتهران هم بهبود بخشید که برای عرب ها خوشایند نمی باشد.
درپیوند با اروپا هم ، ازاینکه اروپای ها تعلل درپیوستن ترکیه به اتحاد یه اروپای نشان دادند، حکومت اردوگان هم تمایل به شرق نشان داد هم اصرار بر شمولیت دراتحاد یه ی نامبرده کرد. مسئله که ازتناقض سخن درچانته داشت ودارد. وقتیکه درترکیه تلاش هادرجهت تغییر قانون اساسی از پارلمانی به ریاستی شروع شد، دراروپا این ذهنیت خلق شد که ترکیه به سوی دیکتاتوری روان است.همچنان ،وقتیکه اردوگان با آلمان معاهده امضاکرد تا مانع رسید ن مسلمان ها به اروپا شود، وکمک دربازگشت پناه جویان دریونان ازطریق خاک خود کند، هم درمیان مسلمان هاهم درنهاد های حقوق بشری انتقاد های ازاردوگان بلند شد. اردوگان هم به چنان انتقاد های اهمیت قایل نه شد. افزون براروپا، درامریکاهم انتقاد های ازسیاست داخلی وخارجی اردوگان صورت گرفت.حتا انتقاد ها چنان سخت شد که برخی غربی ها وشرقی ها به خصوص روسیه وحکومت بشار اسد، اردوگان را متهم به کمک رسانی وتجارت نفتی با داعش کردند. کمک وتجارت رسانی که توسط اردوگان رد کرده شد.
بهر حال ، دراین بخش ازنوشته ، کوشش می کنم که درگام نخست نفع شکست کود تا برای ترکیه ودرگام دوم فایده کننده ها وزیان کننده های بیرونی آن را جمع بندی و نوشته را به پایان برسانم. معلوم است که شکست کود تا درترکیه نشان داد که مردم این کشور نظامی گری وسکولاریسم نظامی وخشن ودیگر گریزرا پشت سرگذاشته وارد عصر مدرن شده اند.البته که ورود به عصر مدرن کثرت گرای را ایجاب می کند که امید برده می شود حزب عدالت وتوسعه آن را رعایت ورعایت آن هم پذیرش مخالفان واحترام به حق انتخاب شان می باشد.درغیرآن،این نظریه توطئه تحقق پیدامی کند کود تارا رئیس جمهور وحزبش بهانه ساخته مخالفان خود را تصفیه می کنند. بهرحال ، شکست کود تا محصول دستاوردهای اقتصادی وسیاسی ومدنی حزب عدالت وتوسعه دربیشتر ازیک دهه گذشته می باشد. مسئله ی که به جهان نشان داد که مردم ترکیه ازحزب وحکومت خدمت گارخود حمایت ونمی گذارند که قربانی توحش نظامی ها وتروریستان شوند. خلاصه اینکه ، شکست کود تا بزرگترین موفقیت مردم ترکیه می باشد. تجربه که من دارم این است که ترک ها موفق شدند که دموکراسی را برحال وکود تا را خنثی کنند،اما توجه کنند که با بزرگ کردن نقش فتح لله گولن وحزب خدمتش در کود تا مسئله ی رویاروی دوجریان مذهبی را دردرون ترکیه خلق نکنند.اگرچنان کنند ، کشورهای که ازشکست کود تا زیانمند شده اند، با دامن زدن به جنگ های مذهبی ،دموکراسی واقتصاد رو به پیشرفت ترکیه را تضعیف می کنند. تجربه درد ناکیکه درافغانستان پساشوروی دیده شد وکابل را ویران وتروریسم طالبان وجنگ بی پایان غرب علیه تروریسم را تحویل داد. جنگی بجای مهار تروریسم آن را فربه ترکرده ست.
بعد ازموفقیت مردم ترکیه وغلبه شان بر کود تا گران، این پرسش به میان میاید که کدام کشور های خارجی ازشکست کود تا فایده وکدام کشورها زیانمند شده اند؟ پاسخ پرسش یاد شده هم دشواراست هم آسان. دشواراست به این خاطرکه ،رهبران کشورها همواره مخالف گفته ها شان عمل می کنند. بطورنمونه ، بسیاری کشورهای که معلوم است ازشکست کود تای ترکیه خوشحال نیستند اما درتبلیغات به رد کود تا وتا یید دموکراسی پرداختند. البته که سهل است به آین خاطر که ، رفتارهای دوستانه ی زود گذر درهرمسئله بزودی جاعوض کرده پرده ی نفاق را ازبسیاری چهره ها بزیرمی کشند. همین که برخی کشور ها همزما با شکست کود تا هشدارداده اند که با مخالفان برخورد خشن نشود وترکیه به سوی خود کامگی نرود. درواقع ، همین هشدارها نشا می دهند که کدام کشورهای دورونزدیک از شکست کود تادرترکیه خرسند نیستند ومنافع خود را درآن نمی بیند؟
بهررو،ازرفتار وبرخورد برخی کشورها با کود تا ازهمان روزشنبه 16 ماه ژوئیه روشن شده بود که درجهان ومنطقه کدام کشورها عصبانی وکدام کشورها راحت شده اند؟ درخاورمیانه ، معلوم است که مصر، عربستان ، بحرین وامارات متحده ازشکست کود تا غمگین شده اند وعلت این غم گینی هم این است که حزب عدالت وتوسعه هم نظر وهمکار نهضت اخوان المسلمون مصر است.گروه فراگیرعربی - اسلامی توسط حاکمان کشرهای یاد شده تروریست نامیده شده است.معلوم است که درباره اخوان ، تنها امارت ثروتمند قطر هم همراه ترکیه ی اردوگان می باشد. به این معنا که ، حزب عدالت وتوسعه ونهضت اخوان وامارت قطر درخاورمیانه ازشکست کود تا بیشترین فایده را برده اند ومصر وعربستان وامارات زیانمند شده اند.
برخلاف کشورهای عربی یاد شده ، ایران ، روسیه ، عراق ، حکومت بشار اسد ، حزب الله لبنان ومخالفان عربستان دریمن بدلیل های مختلف از شکست کود تا وغلبه دموکراسی درترکیه خرسند می باشند. تاحدی که رسانه های ایران را دنبال کردم، برایم روشن شد که فرمانده سپاه پاسداران انقلاب وفرمانده سپاه قدس که دومی بدست اندازی درجنگ های سوریه وعراق وجنگ یمنی ها علیه عربستان مطابق بیان رسانه های عربی وغربی مشهورمی باشد به شمول وزیرخارجه ، تمام شب جمعه پازدهم ماه ژوئیه - بیست وپنجم تیر- سرطان ، تحولات ترکیه را پیگیری کرده اند. مسئله که نشان می دهد که جمهوری اسلامی نگران پیروزی کود تا بوده وازشکست آن خرسندی خود را پنهان نکرده است. همین که رئیس جمهور ورئیس مجلس شورای اسلامی ایران پیروزی بر کودتاچی ها را به همتایان ترک خود تبریک گفتند ، نشان می دهد که ایران چگونه به سوی رویدادهای ترکیه می نگرد؟ درسو دیگر بازی، روش است. با چرخشی که اردوگان به ترمیم رابطه با روسیه وعذرخواهی بخاطرسرنگونی هواپیمای جنگی آن برفرازسوریه درماه سیپتامبر2016، ازخود نشان داده است؛ شکست کود تا را برای مسکو گوارا ساخته است. مزید برآن، پیروزی اردوگان بر کود تا این امید واری را تقویت می کند که مسکو، تهران وانقره متفقانه راه حلی برای بحران سوریه پیدا می کنند. البته راه حلی کمترسازگار بامنافع امریکا ،عربستان ومصردرمنطقه .اگرچنان راه حلی جامه عمل به تن نکند، بازهم شکست کودتا وغلبه دموکراسی برآن درترکیه ، درخاورمیانه به نفع تهران ومسکو می باشد. رخ دادی که به نفع حکومت اسد دردمشق وحکومت حیدرعبادی دربغداد وزیان داعش وتندروی سلفی درتمام منطقه تمام می شود.
پانویس :
1- کود تای ترکیه؛ مشکل نظامی ها با دموکراسی یا واکنش دربرابرگرایش اردوگان به خود کامگی؟
www.Iwarsajee.blogspot.com/2016/07/blog-post_16.html