آ یت الله طا لقا نی درنظروعمل ثا بت کرد که یک عا لم د ینی می تواند روشنفکرموفقی شود

بخش پنجم
ابراهیم ورسجی
بیست ونهم ماه عقرب سال 1398
دربخش چهارم مقا له ، درباره نو اند یشی یا روشنفکری حسن ما لکی ، عا لم د ینی- منتقد - زندا نی- عربستا نی ابرازنظرکردم. دراین بخش ، درباره روشنفکری ونو اند یشی آیت الله طا لقا نی ، دانشمند د ینی ایرانی ابرازنظرمی کنم. شا یان یاد آوری می دانم که ، حسن ما لکی را ازنوشته ها یش شناخته درباره ای برداشت نو اند یشا نه اش ابرازسخن کردم ودرباره آیت الله طالقانی ، هم سخن رانی ها یش را شنید م هم نوشته ها یش را خوانده ام. ازاین رو ، درباره فکرواند یشه ای روشنفکرا نه ای او آگا هی بیشتری دارم ومفصل درباره اش سخن می گویم. دراین راستا ، بیادم مانده است که تا بستان سال 1358 ازپشاور به تهران رفتم. آن زما نی بود که آیت الله طالقا نی امام جمعه تهران بود وسخنرانی های نو اند یشا نه وهشداردهنده می کرد. با درنظرداشت سخنرا نی های نو اند یشا نه ای آیت الله طالقانی ، هم برای ادای نمازجمعه هم شنیدن سخنرانی های او بدانشگاه تهران می رفتم. ازاینکه دانشگاه درنزد یک جای زیستم بود ،پیاده می رفتم وبرمی گشتم.
با درنظردا شت سخنرا نی های نو اند یشا نه ای آیت الله طا لقا نی، هم به سخنرا نی ها وپیام های مهم آن بزرگ مرد تاریخ تفسیر نو اند یشا نه ای قرآن گوش می دادم هم نوشته ها یش به خصوص تفسیر او به عنوان :" پرتوی ازقرآن " را خریداری کرده وبسیاری بخش های آن را خواندم. ازاین نگاه که ، روزهای 22 و23 آبان / عقرب ،دوست داران اند یشه طالقانی ازچهلمین سالگرد مرگ او وارج گذاری به اند یشه ای نوگرایا نه واصلاح طلبانه ای او بزرگدا شت بعمل آورده اند (1) ! درواقع ، خاطره چهل سال پیشم ازآن مبارز ونو اند یش نستوه را درذهنم زنده کرد ند! ازاین رو،به صراحت می گویم که ، گرد هما یی دوست داران طالقا نی بمنا سبت چهلمین سالگرد درگذ شت او،مشوقم درابراز نظر درباره نو اند یشی واصلاح طلبی آن بزرگ مرد تاریخ تفکراسلامی شد. دراین راستا ، با تا کید می گویم که قرآن من وهرمسلمان نو اند یش دیگر را توان می بخشد تا روشنفکر واصلاح طبی شده کمک به روشنفکری واصلاح طلبی ای دینی کنیم. اگر درباره نگاه اصلاح طلبانه حسن ما لکی ازعربستان ابراز نظرکردم ودرادامه ای آن درباره نو اند یشی آیت الله طالقا نی ازایران ابراز نظرمی کنم ، بر خا سته از روبرتا فتن آن ها ازفقه ورفتن شان به سوی قرآن می با شد.
درباره نو اند یشی واصلاح طلبی دینی - قرآنی آیت الله طا لقا نی ، این نظرش دریکی ازسخنرانی های روزجمعه که بد ترین استبداد استبداد مذ هبی می باشد وهمچنان این هشدارش که آواز استبداد مذ هبی به گوشم می رسد! یعنی آیت الله خمینی استبداد شیخ را درجای استبداد شاه می نشا ند ، زنگ خطررا نواخت. مطا لعا تیکه بعد ها درباره ای اند یشه نوگرا یا نه ای مهند س بازرگان ودوست فکری وسیاسی طالقانی کردم ؛ سندی را درسایت نهضت آزادی خواندم که درآن آیت الله به مهند س گفته بود که خمینی صادق نیست ؛ بنا برآن، ریاست دولت موقت را بد وش نگیر! وقتیکه بازرگان استعفا وخمینی ولایت فقیه را با ریاکاری در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ثبت کرد، آگا هان ایرا نی متوجه شد ند که آیت الله طا لقا نی هوشمندا نه ازبازگشت استبداد درزیر ریش شیخ هشدار داده بود! پیش ازاستعفای بازرگان ازمقام ریا ست دولت موقت ، درشبکه سیمای جمهوریی آخوند ی دیدم که بازرگان به خمینی گفت که:" درنوفل لیشاتو درکناره پاریس سخن های گفتید که اکنون مخالف آن ها عمل می کنید ، خمینی گفت که خد عه کردم !" معلوم است که ، خد عه / فریب کاریی خمینی ریشه درفقه سلطا نی دارد نه درقرآن. امام غزالی هم شش قرن پیش ازخدعه گریی خمینی ، گفته بود که فقه تنها بدرد سلطان می خورد! سلطان تازه سربرآورده درایران هم آخوند است نه سلطان های بی فرهنگ وتفنگ سا لاردر تاریخ سیا سی نا شاد مسلمان ها.
ازاین رو، درس آموختن آیت الله طالقا نی درحوزه فقه زده ای قم وفراراو ازآن ومراجعه اش به قرآن اهمیت فزاینده هم درزمان او هم درزمان ما پیدا می کند. مثلا، آیت الله طا لقا نی دردوران تحصیل خود درحوزه علمیه قم ، متوجه سه کمبود عمده درمفردات ونظام آموزشی آن شد که راه بعدی او را از جریان سنت گرا وتاریخ تیرشده حوزه جدا کرد:
نخست، مهجوربودن قرآن درحوزه های علمیه وبی نیازبودن فقه واصول وسا یردروس حوزه به کتاب آسما نی. او بعد ها درمقد مه تفسیر پرتوی ازقرآن نوشت: این کتاب هدا یت که چون نیم قرن اول اسلام ، با ید برهمه شئون نفسا نی واخلاقی وقضا وت حاکم با شد، یکسره اززند گی برکنارشده ودرهیچ شا نی دخا لت ندارد. د نیای اسلام که با رهبریی این کتاب روزی پیشروورهبربود ، امروز، د نباله رو شده ، کتا بی که سند د ین وحاکم برهمه اموربوده ، ما نند آثار عتیقه وکتاب وِرد تنها جنبه ای تقد س وتبرک یا فته وازسرحد زند گی وحیا ت عمومی برکنارشده ودرسرحد عا لم اموات وتشریفات آمرزشی قرارگرفته وآهنگ آن اعلام مرگ است!!"
دوم، احسا س عقب افتاد گی شد ید حوزه های د ینی ازتحولات بنیا دی د نیای مدرن وعدم تجا نس آموزه های حوزه دربازتو لید تفکرات قرون گذ شته.
سوم ، بی تفا وتی حوزه های علمیه وغا لب رهبران مذ هبی آن زمان دربرا بر استبداد دا خلی واستیلا ی خار جی وبرکناری آنان ازمشارکت درسیاست واصلاح امور.
بنا برآن ،طا لقا نی بعد ازتمام کردن تحصیلات حوزه ای اول درتهران کا نون فرهنگی برای تربیت جوا نان دریک مسجد قد یمی تا سیس کرد وبعد ترپا یگاه خود را به مسجد هدا یت درخیا بان اسلامبول درفاصله نزد یک به دانشگاه تهران برد. وازاین طریق ،تفسیر قرآن را به میان دانشجویان برد (2). شا یان یاد آوری می دانم که ، درآن برهه ، مهند س بازرگان وهمفکرانش نو اند یشی د ینی را دردانشگاه براه انداخته بود ند. به این معنا که،نو اند یشی قرآنی آیت الله طالقانی ونو اند یشی دانشگا هی مهند س بازرگان وید الله سحا بی ، نهضت آزادی را به میدان پیکار سیاسی - اید ئولوژیک آورد. نا گفته نما ند که مارکسیم حزب توده ونوکری اش به اتحاد شوروی وضربا تی را که روسیه وشوروی به ایران زده بود ند ،هم نهضت ملی مصد ق هم نهضت آزادی هم برخی روحا نیان را تکان ودریک صف قرارداد. مثلا، دریکی ازنوشته های ابراهیم یزدی ، همرزم بازرگان وطالقانی درنهضت آزادی ، خوندم که گفته بود:" اطلاعات علمی-فلسفی تازه را دراختیار علامه طبا طبای سپرد یم تا " اصول فلسفه وروش ریا لیسم " را نوشت. واقعا ، این نوشته علامه طبا طبای مشت سخت دردهن مارکسیسم روسی کو بید. طرفه اینکه ،بعد ازانقلاب دموکراتیک مردم ایران که توسط آخوند یسم فریب کارمصادره شد ، حزب توده به فرمان ک گ ب ، مهند س بازرگان ، رئیس دولت موقت را لیبرال نا مید وآخوند های همکارخمینی هم چرندیات آن را تکرارکرد ند وحق داشتند چنین کنند. به این خاطرکه ،بازر گان وآیت الله طالقانی ازنظام جمهوریی کثرت گرا ومدافع آزادی های مد نی وفکری مردم دفاع می کرد ند وآخوند ها وحزب سیاه کارتوده کمر به تشکیل نظام مستبد وتمامیت خواه آخوندی وکمونیستی بسته بود ند. طوریکه د یده شد ، آخوند ها سرحزب توده را خشک با چاقوی کند تراشید ند ونهضت آزادی درعرصه اید ئولوژیکی- فرهنگی به مبارزه ادامه داد. درحالیکه اکنون ازحزب توده درایران خبری نمی شنوم ، اما روشنفکران وملی گرایان ایرا نی ازمصدق ، بازرگان وطالقانی وهمفکران شان با نها یت ارج وحرمت یاد می کنند وبرخی منتقدان بازرگان ازجمله دکترحبیب الله پیمان سال ها بعد ازدرگذ شت او بخاطر انتقاد های بی موردی که ازاو کرده بود پوزش خوا هی کرد. مرگ دوهفته قبل خانم مبارز اعظم طا لقانی دختر آیت الله طا لقانی وستا یشی که روشنفکران دینی وسکولار چه زن وچه مرد وزنان فیمینست / برابری زنان ومردان خوا هان ازاو کرد ند ، نشان داد که آخوند یسم سلطه گردرایران درحال مرگ ونو اند یشی وروشنفکریی دینی ی بازرگان وطالقانی دارای آینده درخشان می باشد. ادامه دارد.
پا نویس ها :
1-www.TarikhIrani.ir / fa /محبوبیت-و-میراث-طالقانی-به-روایت-روشنفکران-امروز
2-www.Melimazhabi.com /andishe / سه - مفسر- موثر- معاصر
عبدالعلی بازرگان ، سه شنبه دهم سپتامبر2019