ثقا فت اسلامی عا مل پیدایش تند رویی مذ هبی می باشد ؛ یا عا مل های دیگری پشت سرآن قراردارند

بخش نخست
ابراهیم ورسجی
بیست دوم ماه سرطان 1398
درماه های پسین ، این مسئله دررسا نه های واقعی ومجازیی افغانستان بازتا ب گسترده یا فته است که مضمون " ثقا فت اسلامی " یا فرهنگ اسلامی در دا نشگاه ها ودا نش سرا های آموزش وپرورش آموزگا ران ، با عث پیدا یش وگسترش تند روی مذ هبی شده است. ازاین نگاه که مبتکر مضمون " ثقافت اسلامی " استاد سیاف می باشد ومخا لفان ودوستا نی هم درگرا یش های سیا سی هم در گرا یش های مذ هبی دارد ، کوشش ها شده ومی شود تا بردا شت های کمتردرست وبیشترنا درست درباره فرهنگ اسلامی وتا ثیرآن درافزا یش تند رویی مذ هبی ارا یه شود. ازاین که ، هم علا قمند به فرهنگ چه ملی چه اسلامی هم نوسنده وتحلیل گر سیا سی هم نگاه نو اند یشا نه ای د ینی دارم ؛ بنا برآن، کوشش می کنم تا نگاه خود را هم درباره فرهنگ هم درباره فرهنگ اسلامی هم درباره فرهنگ ملی تبارز و تا حد ممکن دررا بطه به مضمون ثقافت اسلامی وتند رویی مذ هبی زاده ای آن یا زاده عا مل های دیگرروشنی اندازی کنم.
واقعیت این است که ، اسلام به ترتیب دو منبع یا سرچشمه اصیل یا شفا ف دارد : قرآن وسنت ( که اولی سخنان خدا ج ودومی گفته ها وکرده های پیامبرص می باشد). دومی هم وقتی اهمیت دارد که متناقض با اولی نباشد. نگاهی به تاریخ فکر وفرهنگ اسلامی نشان می دهد که دستاورد های دا نشمندان مسلمان درتاریخ پُرفرازوفرود اسلام چه به گونه ای فقه چه به گونه کلام چه به گونه تفسیر چه به گونه عرفان وتصوف چه به گونه شعر وا د ب ونثر وچه به گونه فلسفه و...زاده ای نگاه ها یا برخورد عقلانی آن ها با همان دو منبع ، یا قرآن وسنت می باشد. یعنی نمی توان همه نگاه های آن ها را صد درصد اسلامی پذیرفت. ازاین رو ، بهتر است که ازفرهنگ اسلامی وفرهنگ مسلمان ها یاد کنم. اینجا ست که مرزکشی میان فرهنگ اسلامی وفرهنگ های ملی ، یا مسلما نی درجهان اسلام به خصوص افغانستان اهمیت فزا ینده یا ویژه پیدا می کند.
درپیوند با فرهنگ اسلامی ، با ید گفت که الهام گرفته ازقرآن وسنت می باشد. فرهنگی که درتاریخ فرهنگی وسیا سی مسلمان ها جزبرهه های ویژه وکوتاه نماد ندا شته است. مثلا ، شاه ولی الله دهلوی باورمند است که:" زند گی مسلمان ها کمتربا اسلام همسازی دارد." ازاین رو، با کاربرد تاریخ اسلامی موافق نبود. بنا برآن ، من با کاربرد فرهنگ اسلامی موافق نیستم وکاربرد فرهنگ مسلمانی را برترمی دانم ! افزون براین که فرهنگ اسلامی درزند گی فردی ، جمعی وکشوریی مسلمان ها نماد برجسته ودوام دارندا ششته است ، دشواری های هم برای اسلام خلق کرده است. بطورنمونه، خاورشنا سان غربی به ویژه اسلام شنا سان آن ها اسلام را برا بر بزند گی کنونی مسلمان ها گرفته به آن به حیث دین وا پس گرا وتروریست پرور حمله کرده اند. خوب است که شماری ازخاورشنا سان با مطالعه قرآن داوریی منصفا نه ای هم کرده اند. درجامعه های مسلمان هم ، یک گروه بنام اهل قرآن ومنکر حد یث وجود دارد. یعنی حد یث را ساخته وپردا خته فارسی زبان ها نه عرب ها می دانند. مثلا، دردوران مهاجرت درپاکستان ، می دیدم که درشبکه تلویزیون آن کشور دانشمندی بنام غلام احمد پرویزهمه حد یث ها را ساخته ایرانی ها البته ایرانی های پیشا صفوی وبی اساس می دانست ومولویی حد یث مداری ند ید م که اورا به چا لش گرفته با شد. ازاینکه فراهم کننده های شش کتاب حد یث ( صحاح سِته ) همه فارسی زبان بود ند وابوحنیفه فارسی زبان یا بنیاد گذار فقه حنفی ازهزار حد یث جمع شده درزمان خود هفده آن را پذ یرفت وحد یث ها هم یک قرن بعد ازبنیانگذار فقه حنفی جمع آوری شد ند. و یکی ازحد یث جمع کننده ها هم بخاری می باشد. درباره ای این جناب، خانم فاطمه مرنسی دانشمند مراکشی می گوید:" او ، بخاریی خود را جمع وبه بخارا برگشت وآن وقت یک فقیه امیربود وفرمود که بیاورید ش ود ید که درکتاب او سخنی درباره اطاعت ازامیرمومنان نیست. بعدا ، چنان کوبید ش که روزها خسته ورنجوروبا کمی راحت شدن فراررا برقرار ترجیح داد"! اینجا ست که سخنان پرویزدرباره حد یث اهمیت پیدا می کند. ازاین رو ، منبع دوم ثقافت اسلامی شک برانگیزمی شود. بنا برآن ،لازم می دانم که با مرزکشیدن میان فرهنگ اسلامی وفرهنگ های ملی یا ملی- مسلما نی درکشور های مسلمان ، نوشته را ادامه دهم.
درباره فرهنگ اسلامی ، گفته شد که دا نش ومعارفی برخا سته از قرآن وسنت ودستکم همساز با آن ها بویژه اولی می با شد. وارونه ای آن ، معلوم است که ، فرهنگ یا فرهنگ های ملی در57 کشوری دا رای جمعیت اکثرا مسلمان ، متشکل ازسه پد یده ای زیرمی باشد: فرهنگ اسلامی ، فرهنگ وسنت های ملی وتاریخی وفرهنگ مدرن غربی. یعنی در 57 کشور مسلمان ، فرهنگ های التقا طی متشکل ازفرهنگ اسلامی ، فرهنگ ما قبل اسلامی ظاهرمذ هبی گرفته وفرهنگ مدرن غربی وجود دارند. درباره وارد شدن فرهنگ غربی به کشورهای مسلمان ، با ید گفت که در سه قرن گذ شته ازطریق روا بط علمی- فنی- فرهنگی- سیا سی- دیپلماتیک - اقتصادی- تجارتی - استعماری ، وارد کشور های مسلمان شده است.
طرفه این که ، سلطه استعمار غربی وفن آوریی مدرن آن ابزار های را یج شدن فرهنگ غربی درکشورهای استعمارزده ای مسلمان می باشند. نا گفته نما ند که به حیث واکنش استعمار، نا سیونا لیسم / ملی گرا یی ایجاد شد وملی گرای هم که بعد ازاستعمار به قدرت رسید ، درموارد زیادی بنام ترقی خواهی وسکولاریسم دین ستیزی کرد. جا لب این است که ، بلاک کمونیستی هم که درد ین ستیزی وآزادی ستیزی دست با لا دا شت ، همکارملی گرایی د ین ستیزدرکشورهای مسلمان شد. ازاین نگاه که درسده نزدهم ، پیشرفت اروپا واستعمارش با عث تکان جهان اسلام شده بود. تکا نی که درنیمه نخست قرن نزد هم به خصوص درنیمه ای دوم آن وآغازقرن بیستم ، باعث چهار رویداد شد: نخست، دربرخی نخبگان مسلمان ما نند شیخ رفاعه طهطاوی ، سرسید احمد خان ، سید جمال ، محمد عبده ، منورالفکری را دامن زد که اکنون نو اند یشی یا روشنفکری اسلامی نامیده می شود ؛ دوم ، باعث انقلاب مشروطه وگرایش های عالمان مذ هبی به مشروطه خواهی ومشروعه خواهی درایران شد ؛ سوم ، اول باعث راه اندازیی دانشکده علیگر توسط سرسید احمد خان دردهه 60 قرن نزدهم وبرآمدن مسلم لیگ / جامعه مسلمان ها درسال 1906 درهند شد، وچهارم، باعث برآمد کردن سازمان های مذهبی- سیا سی از گونه های جمعیت اخوان درمصروجماعت اسلامی درهند شد. بررسی های که ازطرزفکر واند یشه های گرایش های یاد شده کرده ام ؛ نشان می دهند که درآن ها هم فکروفرهنگ اسلامی هم فکروفرهنگ ملی هم فکروفرهنگ مدرن غربی یا فت می شوند.
نگاهی به پیشینه ای اند یشه ها وگرا یش های فرهنگی- اسلامی- نوگرا یا نه - محا فظه کا را نه ای مسلمان ها درسرزمین های اسلامی به خصوص سازمان های سیاسی - مذ هبی برآمد کرده درقرن بیستم وتقویت سا نسور وبستن فضای فکری وفرهنگی توسط حکومت های شا هی - نظامی- قبیلگی درکشورهای استبداد زده ای مسلمان ازافغانستان تا لیبی وحما یت های امریکا و شوروی ازآن ها درفرارشان ازدموکراسی ورعا یت حقوق بشروآزاد یی رسا نه ها وسا نسوردردوره جنگ سرد و حما یت امریکا از اسلام گرا یان تند رو علیه کمونیسم ازطریق ارتش پاکستان درافغانستان تا وفات کمونیسم درپسین روزسال 1991 وتضعیف بیشترنیرو های میا نه رو وتقویت تند رو ها وتخریب کا بل توسط همان تند رو ها وحما یت شبکه های زیرزمینی منطقه ای وفرا منطقه ای ازطالبان والقاعده همچنان حما یت آن ها ازاستبداد وخود کا مگی زمام داران تحمیلی - مستبد برمسلمان ها وحما یت های کنونی امریکا وبرخی کشورهای اروپای وروسیه وچین ازبازمانده های همان خود کامه ها و کمک های گسترده شان درسمت تضعیف نو اند یشی ومیا نه رویی د ینی کمک درایجاد تند رویی مذ هبی وگسترش سا حه ای کاریی آن کرده است. بنا برآن ، نقش فرهنگ اسلامی ، فرهنگ مسلمانی ،حکومت های مستبد وسا نسورگری وخود سری وتروریست پروریی آن ها برای کسب حمایت قد رت های بزرگ بنام دفع خطرتروریسم ومزید برآن کمک امریکا به فلسطینی ستیزی اسرائیل وکمک روسیه وحکومت آخوندی ایران درتباه کردن سوریه ، کمک امریکا وحکومت ملایی ایران درتخریب عراق، کمک پاکستان به طالبان درجهت تخریب افغانستان وبی ثبات کردن حکومت دست نشانده امریکا درکا بل، رقا بت عربستان وامارات وایران درتباهی یمن، کمک عربستان وامارات ومصر درتباهی لیبی و60 هزارزندانی سیاسی- عقید تی درزندان های مخوف ژنرال فتاح سیسی کود تا چی درمصر وحمایت امریکا وبرخی قدرت های اروپای ازاو،بیشترکمک به پیدا یش وگسترش تروریسم و تند رویی مذ هبی کرده است یا فرهنگ اسلامی؟ بهر حال ، نهایت خرسند هستم که مردمان الجزایر وسودان هشت ماه می شود که مصروف براندازیی حکومت های مستبد نظامی می باشند وعمر بشیروبوتفلیقه را مرخص ودر حال پاکسازیی بازمانده های آن ها درجهت تشکیل حکومت های دموکراتیک نما ینده ای خود می باشند. به امید غلبه مردمان آزادی طلب ودموکراسی خواه بر مستبدان وتند روان وتروریستان دست پروده آن ها! ادامه دارد.