تا زما نیکه استبداد شاهی-شیخی-نظا می برمسلمان ها غا لب با شد ، فیلسوفان وشا عران ، تا ثیری برزند گی آن ها گذا شته نمی توا نند

ابرا هیم ورسجی بیست وسوم ماه سرطان ، سا ل 1401 این تحلیل را درپیوند به مقا له ی "فیلسوفان وشاعران کجا غا یب شد ند" نوشته ی فا ضل سلطا نی ونشر شده در سا یت " شرق الاوسط " درروزدوازدهم ماه ژوئیه - بیست ویکم ماه تیر-سرطان ، ارا یه کرده ام. ازاین که در برگه ی رخنا مه / فسبوکم پخش شده است ، بهتردا نستم که در سا یت " اند یشه " هم پخش شود تا مورد استفاده ی دوستان وعلاقمندان قرار بگیرد.تاریخ علمی-فرهنگی بشر، سه برهه ی درخشان را نشان می دهد که درآن فیلسوف ها وشا عران ، سربلند کرد ند واند یشه های فلسفی واد بی شان رونق یا فتند: نخست، یونان دوره ی سقراط وافلا تون وارسطو ؛ دوم ، دوره ی حکمت وفلسفه در بغداد ؛ سوم ، دوره ی رنسا نس / نوزای دراروپای غربی. نگا هی به تاریخ اند یشه ، نشان می دهد که آتن هم اند یشه ی فلسفی وسیا سی هم فلسفه وسیا ست را در قا لب اند یشه های افلاتون وارسطو هم دموکرا سی را به جا معه ی بشری به میراث گذا شت. ویل دورانت مورخ ودا نشمند امریکای باوردارد که " وقتیکه مسیحیت وارد یونان شد، شاخ ضعیف با قی ما نده ازعقل را شکست." درروم ، هم جمهوریت ادا مه نیا فت هم مسیحیت اند یشه های یونا نی - رومی را براندا خت. درتاریخ اند یشه ی- فرهنگی مسلمان ها ،دوره ی رسا لت دوره ی پیش کردن اسلام به مسلمان ها ودوره ی خلیفه ها دوره گسترش جنگی- غنیمت درآوری - تحمیلی اسلام ودوره ی نود سا له ی اموی ها دوره وحشت وبر بریت می با شد. بربریت هم بیشتربر مردم های خراسان بزرگ وفارس یا فارسی زبان ها تحمیل شد. بر بریتی که وا کنش آن خیزش ابومسلم خرا سا نی ودفن اموی گریی وحشی وایجاد دوره ی عبا سی متشکل ازعرب ها وفارسی زبان ها می با شد. درهمین دوره ، جنبش عقل گرای معتزله که بیشتر متشکل ازفارسی زبان ها بود ودر اخیر دوره ی اموی ،ظهور کرده بود، میوه داد. میوه در قا لب " خا نه ی حکمت" که مشوق آن مامون رشید بود. ابن مقفع ، ابو حنیفه ،حسن بصری ، وشماری دیگری اند یشه ورزان فارسی زبان ظهورکرد ند. افسوس که با ظهور حنبلی گری که نماد بارزکنونی آن وها بیگری می با شد، جنبش معتزله کمرنگ سا خته شد. درحا لیکه بغداد را حنبلی گری به مرکز قشری گری ودا نش ستیزی تبد یل کرده بود ، خوشبختا نه ،ظهورسفاریان وسا ما نیان در هرات وبخا را ، هم سلطه ی خلافت بغداد را کنارزد هم هم سا ما نیان روشنگری را درخراسان بزرگ راه اندازی ورونق داد ند. روشنگریی که ابن سینا یک نماد بارزآن می با شد. بد بختا نه ، همان گونه که حنبلی گری به روشنگریی دوره ی مامون رشید پا یان داد ، محمود غزنوی به روشنگری دوره ی سا ما نی به نفع خلا فت حنبلی زده ی بغداد پا یان داد. وهجوم چنگیزخان به خرا سان وفارس وبغداد ، دوره ی سیا هی را رقم زد. دوره ی که یک ونیم قرن بعد ، با ظهور تموریان فارسی زبان شده درهرات ، تا حدی علم ودا نش رونق یا فتند. در شرایطی که تموریان تباه کاری های چنگیزخان را مهارکرده بود ند ،رنسا نس / نوزای در قرن های چهارده وپا نزده دراروپای غربی ، فصل نورا رقم زد. البته این گونه که ، پیشگام های رنسا نس / نوزای با بازنگری به فلسفه وسیا ست ومنطق وهنریو نا نی فصل نو را رقم زد ند. یعنی عقل گرای را بر مذ هب گرای کلیسایی غا لب سا ختند. درادا مه ی رنسا نس / نوزای بود که لوتر جنبش اصلاح مذ هبی را درمسیحیت براه اندا خت. جنبشی که بنام پروتستان / معترض ، یعنی اعتراض علیه کلیسا درتاریخ مذهبی اروپا وامریکا وکا نا دا و..مشهورمی با شد. اگرچه جنبش پروتستان با عث جنگ ها طولا نی مذ هبی درغرب اروپا شد، اما موفق شد که کلیسا وامپرا توریی مقدس روم تضعیف واروپای غربی را وارد عصر سکولار کند.عصر سکولاری دو تفسیردارد: نخست، بر تری بخشیدن انسا نیت انسان بر باورهای مذ هبی اش؛ دوم ، جدا کردن دین ازدولت. دروا قع ، همین دو اصل به کمک رنسا نس / نوزایی ، اروپای نورا رقم زد ند. نوگرایی پروتستا نی اروپای غربی یا بریتا نیای- فرانسوی امریکای شما لی را وارد عصرنو وسنت گرای کلیسایی اسپا نیای امریکای جنو بی را گرفتارعقب ما ند گی کرد. عقب ما ند گی ی که تا کنون ادا مه دارد. افسوس که مسلمان ها بجای بازخوا نی اند یشه ورزیی دوره ی ما مون رشید ودوره ی سا ما نی ، در قرون میا نه با قی ما ند ند. استبداد عقل گریزی شا هی- شیخی- نظا می که نماد بارز آن استبداد نظامی درپا کستان ومصر ونماد بارز استبداد مذ هبی حکومت ملای عربستان وحکومت وهابی عربستان می با شند. تروریسم طا لبان وتحمیل برافغا نستان هم زاده ی نظا می های منا فق وستمگرپا کستان می با شد. بنا برآن ، برای آینده بهترمسلمان ها ، با ید به اسلام گرایی عقلی - فلسفی اند ونیزی وما لیزی چشم بست. درغیرآن ،مسلمان ها نمی توا نند وارد عصرمدرن شوند. عصری که خوا ست فلا سفه واد یبان مسلمان می با شد.