درتروریسم کاریی پاکستان در افغا نستان ، تا چه اندازه پشتونستان خوا هی ظاهرو دا ود وفرهنگ قبیلگی -افغا نی دو سوی مرزد یور ند اثرگذارمی با شند

بخش سوم ابرا هیم ورسجی روز سه شنبه ، نزدهم ماه اسد ، سا ل 1400 د ر این بخش نوشته ، هم به تاریخ هم به سیا ست مقا یسه ی می پردازم. در پیوند به تاریخ ، طوریکه د ر مقا له ی طولا نی ی " بازیی بزرگ روسیه ی تزاری وهند بریتا نیا د ر خرا سان بزرگ " د ر ج نخست " جهاد افغا نستان وجنگ سرد قد رت های بزرگ " پردا خته ام ، با زیی که د ستا ورد آن کشور پو شا لی افغا نستان به حیث منطقه ی حا یل میان آن ها می با شد. نگا هی به تاریخ ، روشن می سازد که ، پا یان بازیی بزرگ روسیه ی تزاری وهند بریتا نیا د ر منطقه وسا ختن افغا نستان به حیث منطقه ی حا یل میان آن ها ، پیوند استوار ومستقیم با ظهور امپرا توری آلمان به زعا مت بسمارک دا شت. به این خاطرکه ،آلمان پیشا بسمارک زیر اداره ی ها بزبورگ ها یک د ولت چند د سته و نا استواروکم اهمیت وپُر ظرفیت د راروپای غربی بود. اما بسمارک د ر سا ل 1870 ، همان د و لت لرزان وکم اهمیت را به یک امپرا توریی بزرگ متحول کرد. امپرا توریی که به رقا بت با هند بریتا نیا وروسیه ی تزاری د رآسیا و اروپا وجهان بر خا ست. بنا برآن ، روسیه ی تزاری وهند بریتا نیا د ر آسیای مرکزی وجنوبی وکوچک سا ختن فارس / ایران د رآسیای غربی وبیرون کردن امپرا توریی عثما نی از با لکان د راروپا وتضعیف آن در آسیای غربی وافریقا ، سا زش وافغا نستان را به حیث منطقه حا یل میان خود ایجاد وامیرعبدالرحمن وحشی را امیرآن با رفتار بیرونی اش زیر فرمان انگلیس رقم زد ند. اگر چه تاریخ دان های رسمی افغا نستان را کشور وعبد الرحمن وحشی را امیرآن می دا نند ، اما نو سنده افغا نستان را زندا نی بی بام وعبد الرحمن را زندان بان آن می دا ند. طرفه اینکه ، سندی وجود ندارد که کهنه استعمارگران ، افغا نستان را نام منطقه ی حا یل میان خود سا خته با شند. طوریکه د یده شد ، با استقلال خوا هی د روغین امان الله خانِ بی دستارخان ، د رپیوند به افغان وافغا نستان گری سخن پرا گنی ها بسیارصورت گرفت وپول آن را هم افغا نی نام کرد ند. کمی بعد تر، دا ود نیمه د یوا نه که بسیار طرفدار ملی گرا یی موهومی افغا نی بود متو جه شد که اکثریت بیشتراز 70 د ر صد مرد م قلبا افغا نستان را در جای خرا سان نمی پذ یرند. ازاین نگاه که زبان وفرهنگ فارسی- خرا سا نی زبان وفرهنگ تاریخی مسلط بر افغا نستان می با شد ، وزبان افغا نی زبان گو یشی ونا توان د ر اند یشه سازی ودا نشمند آفرینی بود ومی با شد ، متوسل شدن امیران وطن فروش افغان از عبدالرحمن تا نا در غدار ودا ود وتره کی وامین که اخیری ها به ترتیب اصلا افغان های د یره د ونی- هند ی وپا کستا نی بود ند ، اثر نگذا شتن فرهنگ وزبان افغا نی آن ها د ر فضای فرهنگی- زبا نی فارسی زبان ها / تا جیک ها ، امر طبیعی بود ومی با شد. بطورنمونه ، عبد الرحمن خان بی تاریخ وبی فرهنگ د رمد ت بیست و یک سا ل امارت سیاه کاری روسی- انگلیسی- وحشی ی خود با مخا لفت با مکتب های نو منظم با علم ودا نش رزمید وافغا نستان را به جا هلستان تبد یل کرد. بعد از او، حبیب الله پسرش ، مکتب برای آموزش کارمندان حکومت پوشا لی خود ش را راه اندازی کرد. بعد از عبدالرحمن وحشی ، حبیب الله فرزند ش مکتب برای آموزش دهی کار مندان حکومتی را د ر خراسانِ افغا نستان نا میده توسط با دا ران پدر وخو د ش راه اندازی کرد. طرفه اینکه ، مکتب کارمند حکومت پروریی حبیب الله ، یک قرن بعد ازآن به گونه ی کمرنگ راه اندازی شد که ، د ر فارس / ایران کنو نی ، میرزا تقی خان مشهور به امیر کبیر دارلفنون سا خته بود وبا فرستان دا نشجویان کشورخود به اروپای غربی وامریکا ، فصل نو یا مد رن کاری را در کشور خود شروع کرده بود. ازاینکه قا جاری ها ، توله ی حا کم بر فارس ، ما نند امیران افغانِ تحمیل شده بر خرا سان ، بی تاریخ وبی فرهنگ بود ند ، امیر کبیر نخست وزیر خود ومعمار دارالفنون را شهید سا ختند. بهر حا ل ، د ر افغا نستان ، استقلال خوا هی امان الله بخا طر بی فرهنگ بود نی او وبی برنا مگی اش در بخش اقتصاد متلاشی شد وحبیب الله کلکا نی اورا فراری به ایتا لیا سا خت. د ر خا طرات آقا بکوف ، جا سوسی شوروی آمده است که :" فردی از د رباریان استا لین به او گفت که حبیب الله کلکا نی از قوم تا جیک وبد ون را بطه با هند بریتا نیا در افغا نستان به قد رت رسیده است وبه نفع شوروی می با شد که از حکومت او حما یت نما ید. استا لین به او گفت که کلکا نی به قوم تا جیک تعلق دارد ؛ بنا برآن ، ادا مه ی حکومت اودرافغا نستان به نفع شوروی درآسیای مرکزی نمی با شد." ازاین رو ،استا لین د ر همکاری با هند بریتا نیا ، نا د ر غداررا ازد یره دون هند به کا بل آورد و به قد رت نصب کرد. این بود سوسیا لیسم دروغین استا لین ود شمنی د روغین سوسیا لیسم نا مبرده با بریتا نیا رهبر بی رقیب جهان سرما یداری. غمبار این بود که ، استا لین کمر به مبارزه علیه زبان فارسی د ر فرا رود بست وها شم وحشی وبی فرهنگ برا د ر نا د ر غدار درافغا نستان مبارزه علیه زبان فارسی را راه اندازی کرد. مبارزه علیه زبان فارسی وشکست سیا ست تقویت زبان پشتو در جای آن ، افغا نستان را به جا هلستان تبد یل کرد! طرفه اینکه ، نا د ر غدار بد ون دا شتن کا د ر های علمی پو هنتون / دا نشگاه سا خت. پو هنتون اوهم نمونه گیری از تبد یل دا رالفنون به دا نشگاه تو سط رضا شاه پهلوی درایران بود. طوریکه د یده شد ، دا نشگاه در ایران فرهنگ واند یشه تو لید کرد وپوهنتون / دا نشگاه د ر افغا نستان مو فق در این امر نشد. ازاین نگاه که ، نا در غدار بسیاری با سواد های افغا نستان را به بها نه ی د روغین طرفداری از امان الله وحبیب الله کلکا نی ، کشته وآواره سا خته بود وتو حش او علیه فرهنگیان در د وره ی ها شم برا درش ادا مه یا فته بود ، پو هنتون د ست سا خت او میوه ی د ر خور دا ده نتوا نست. نا توا نی پوهنتون / دا نشگاه نا در غدار جمع فارسی ستیزی د ر دوره ها شم غداروبی فرهنگ ؛ در وا قع ، پوهنتون / دا نشگاه افغا نی را بی اثر یا دارای کمترین اثر گذاری در جا معه ی سنتی - قبیله گرای زده کرد. درباره فارسی ستیزیی درد وره ها شم بی فرهنگ ، جلال آل احمد نوسنده مشهور ایرا نی خطا ب به فارسی ستیزان افغا ن گفت:" فارسی ستیزیی شما به همان اندازه خطر از طرف ایران برای شما ایجاد می کند که از جا نب روسیه متوجه ایران می با شد!" اگر چه با نخست وزیر شدن شاه محمود ، مبارزه با زبان فارسی متوقف ود وباره تد ریس به آن در لیسه ها وپو هنتون / دا نشگاه شروع شد ، اما پشتو تولنه بازی برای فارسی ستیزی ما نع میوه دا د ن زبان فارسی د ر رده های دا نشگا هی - دا نشسرای / دارالمعلمینی و د بیرستا نی/ لیسه ی د رافغا نستان شد. افزون برآن ، در قا نون اسا سی سا ل 1343 ، ظا هر شاه برای جدای انگاریی زبا نی وفرهنگی میان ایران وخراسان / افغا نستان، د ری بازی راه اندازی شد. پیش ازد ری بازیی تفرقه انگیزا نه ی ظا هرشاه درده سا ل اخیرحکومت شا هی خو د ش ( 1342-1352) ، د ر د وره ی نخست وزیریی دا ود (1332-1342) ، شاه ودا ود ، رسمیت مرز د یورند میان افغا نستان وپا کستان را د ر سا ل 1333 با طل اعلام ود شمنی پا کستان را متوجه افغا نستان سا ختند. طرفه اینکه ،همان گونه که افغا نستان د ست سا خت روسیه ی تزاری وهند بریتا نیا می با شد ، مرزهای آن را هم آن ها تعیین کرد ند. در حا لیکه در چهارسوی مرزهای افغا نستان ، قوم های تا جیک وازبک وترکمن و بلوچ وپشتون و... زند گی می کنند ، برای افغان های استعمارزی تنها الغای رسمیت مرزبا پا کستان مهم بود. بنا برآن ، رسمیت آن را لغو و د شمنی پا کستان را کمای کرد ند. بنگر ید! عبد الرحمن وامان الله با صطلاح استقلال خواه ونا د ر غدار، مرز مشترک د یورند را با با دار خود / هند بریتا نیا برسمیت شنا ختند ، اما ظاهر ودا ود همان مرزبا پا کستان را که جا نشین هند بریتا نیا د ر منطقه شده بود با طل اعلام کرد ند وپشتونستان خوا هی علیه آن هم کرد ند. در زمینه ، در مقا له " پشتونستان " در ج نخست " جهاد افغا نستان وجنگ سرد قد رت های بزرگ " نوشتم که سکند ر میرزا رئیس جمهور فارسی زبان پا کستان در سا ل 1956 به کا بل آمد وبا زبان فارسی به ظاهر شاه ودا ود گفت که پشتونستان خوا هی را متوقف نما یید تا امتیازات مرزی - تجاری وازطریق د ریا به جهان به شما که محا ط به خشکه می با شید بد هیم. د ر غیرآن ، بدا من شوروی می افتید که بزیا ن کشورتان تمام می شود. وقتیکه ظا هرشاه ودا ود به پیشنهاد سکند ر میرزا تن ندا د ند ،روا بط افغا نستان وپا کستان متشنج ترشد. تشنج د ر روا بط هرد و همسا یه ادا مه دا شت که در ماه اکتوبر 1958 ، ژنرا ل ایوب خان کو د تا ود رپا کستان به قدرت رسید وبه کا بل رسید وبا ظا هرشاه ودا ود به زبان پشتو سخن گفت وهشدارهم به آن ها بخا طر پشتونستان خوا هی شان داد! با تن ندا دن ظا هرشاه واود به هشدار ایوب خان ،او مرزسفید بولد ک وتورخم را در سا ل 1961 مسد ود کرد. ظا هر شاه ودا ود که گرفتارمخمصه شده بود ند ، نعیم وزیر خارجه ی بی سواد خود را به کراچی پا یتخت پا کستان فرستا د ند. ژنرا ل ایوب خان به فضل قا د ر چود ری وزیر خارجه ی خود گفت که با نعیم به زبان پشتو گفت گونما ید که کرد ومهمان او پشتورا نمی فهمید! بعدا ، ایوب خان با خنده به وزیر خارجه خود گفت که مهمان شما زبان پشتو را نمی دا ند وپشتو نستان هم می خوا هد! با رسیدن نعیم به کا بل ، ظاهر شاه وعبد الولی داما د او دا ود را از مقام نخست وزیر بر طرف کرد ند. بعد از برکناری دا ود ازمقام نخست وزیری ،ظا هر شاه به کرا چی رفت وبا ایوب خان گفت گو کرد. استاد اصغر خان وزیر عد لیه وشهردارکا بل د ر دوره ی ظا هرشاه ، درد وره د ولت اسلامی مجا هد ین به نو یسنده د ر کا بل گفت که :" سخن های ایوب خان به ظا هر شاه به پشتو بود ومن آن را به ظا هر خان به فارسی ترجمه کردم. بهر حا ل ، بعد از سفر ظا هرشاه به پا کستان ، ایوب خان بند رهای تورخم وسفید بولد ک را باز کرد واز فشار برواردات وصا د رات افغا نستان کا ست. ازاین نگاه که ، پشتو نستان خوا هی ظا هرشاه ودا ود ، افغا نستان را به سوی کمپ شوروی را نده بود ، ایران شا هی وپا کستان وعربستان وترکیه ، نگاه سا زنده د ر را بطه به آن ندا شتند ؛ وتنها هند بخا طر نزاع میان کا بل واسلام آباد ، د ر پُرسمان لغو رسمیت مرز د یورند ، را بطه ی د و ستا نه با اولی برقرار کرد. ازاین که ، د رآن بر هه ی زما نی هند متحد شوروی بود ، را بطه د وستا نه ی آن با کا بل رنگ سیا سی دا شت نه غیرآن. د ر چنان شرا یطی ، در نیمه ی د وم دهه ی پسین نظام شا هی ، هم چپ گرا یان طرفدار شوروی هم نهضت جوا نان مسلمان د ر محیط فرهنگی- دا نشگا هی- شهری قد برافرا شتند. وا بستگی مرگبار حکومت افغا نستان به شوروی وموجو د یت 50 میلیون مسلمان د رجنوب آن وخیزش جوانان مسلمان در افغا نستان ، با عث نگرا نی مسکو شد. بنا برآن، ک گ ب با نفوذی که د رارتش افغا نستان وسازمان های چپ گرای خلق وپرچم دا شت ، با کو د تای 26 سرطا ن 1352 ، دا ود را بنام جمهور یت وارد ارگ کا بل کرد. دا ود در نخستین گام بازار پشتونستان خواهی ونزاع با پا کستان را داغ کرد ودرگام د وم اقدام به سرکوب جوا نان مسلمان وزندا نی کردن افراد بارز آن ها وهمچنان برخی اعضای آن را وا دار به پنا هنده شدن به پا کستان کرد. از پیش آ شکار شده بود که ، پشتونستان خوا هی ظا هر شاه و دا ود شاه کمک به دا لرگیریی خان غفارخان ودار ود سته ی او ازسفارت های هند ومسکو در کا بل می کند که وا قعا کرد. داغ شدن بازار پشتونستان خواهی تو سط دا ود بعد ازکو د تای سرطا نی درماه سرطان سا ل 1352 وسرکوب وزندا نی کردن برخی اعضای نهضت جوا نان مسلمان وپنا هنده شدن شماری ازآن ها به پا کستان ؛ د ر وا فع ، بد یل اسلامی به آی اِس آی داد تا با حربه ی د ین بر فرق جمهوریت روسی داود وغفارخا نی های پشتونستان خواه ود ر اصل دا لر گیر از سفا رت های هند وشوروی د رکا بل بکو بد. وقتیکه در سا ل 1354 خورشیدی ، دا ود اطلاع یا فت که حکمتیار ومسعود ومولوی حبیب الرحمن لغما نی وآدم خان شنواری و...جنگ های گوریلای علیه جمهوریت روسی او براه می اندازند ، ازوفی الله سمیعی استاد قبلی دا نشکده شرعیات ووزیر عد لیه د ر حکومت خود ش پرسان کرد که را بطه با استاد ربا نی دارد یا نه؟ سمیعی به او گفت که را بطه د وستا نه ندا شتیم بازهم اگر کاری با شد در خد مت حا ضرم. دا ود از سمیعی خوا ست که یک نفر قا بل اعتماد از ننگرهار برا یم پیدا کنید تا نزد استاد ربا نی به پشاور اعزام وازاو بخواهم که ما نع شروع جنگ های چریکی علیه جمهوریت شود. سمیعی ، گلاب ننگرهاری را به دا ود معرفی واو گلاب را به پشاور نزد استاد ربا نی فرستاد. استاد ربا نی به نوسنده گفت که مخا لف جنگ علیه جمهوریت بودم وحکمتیار مخا لفتم را به آی اِس آی گزارش داد وسازمان نا مبرده مرا د ررا ولپندی زندا نی کرد. شا یان یاد آوری می دا نم ، استاد ربا نی با تلفون مولا نا مود ودی رهبر جما عت اسلامی پا کستان به ذ والفقارعلی بوتو نخست وزیرپا کستان ، اززندان آی اِس آی رها شد ؛ وپیش یا پس ازآن ،عملیات چریکی د ر شنوار ولغمان وپنجشیر وچند جای د یگر صورت گرفت وجمهوریت قلابی دا ود را لرزان تر کرد. دا ود که د رسفر سا ل 1374 خود به مسکو، موفق نه شد حما یت اعضای دفتر سیا سی حزب کمونیست را علیه پا کستان د ر پُرسمان مرز د یو رند کمای نما ید ؛ تد بیری د ورو یی از شوروی راه راه اندازی کرد. د وریی که به قیمت جان خو د ش وبرا د رش و د یگر افراد خا نواده ی جمهوریت قلابی اش تمام شد. جا لب این نیست که ، حکومت های چپی- مسکوی - کو د تای از تره کی تا نجیب الله ، هم د رباره ی مرز د یورند سکوت کرد ند هم زیر سا خت های نیمه جان اقتصادی را ویران کر د ند هم با غارت گری وکشتار مردم ثا بت کرد ند که را بطه ی با اسلام ومسلمان ها ندارند. ادا مه دارد.