سا زند گان جهان مدرن

بخش دوم ،نهضت اصلاح مذ هبی
ابراهیم ورسجی
شانزدهم ماه حمل 1399
دربخش نخست این مقا له ،درباره رنسا نس / نوزای درایتا لیا ود یگرکشورهای اروپای به خصوص آلمان وفرانسه ، وبریتا نیا ، مفصل ابراز نظر کردم. ازاین نگاه که رنسا نس / نوزای ، جاده صاف کن نهضت اصلاح مذ هبی ، یا ظهور پروتستا نتیسم / مذ هب اعتراض ونو اند یش دربرابر مذ هب کا تولیک وامپراتوریی مقد س روم شد، درباره اصلاح مذ هبی مفصل ابرازنظر می کنم. همچنان ، ازاین که نهضت اصلاح مذ هبی درمسیحیت ،درآلمان توسط مارتین لوتر براه انداخته شد ، به سراغ هگل فیلسوف آلما نی می روم. درزمینه ، هگل می گو ید:" این بلا هت مدرن است که بخوا هیم با تغییر قانون اسا سی وقانون های مد نی ، یک سازماند هی منحط اجتما عی را دگرگون کنیم بد ون آنکه درد ین تغییری ایجاد کرده با شیم." ازاین که سا ختارهای اجتما عی وفرهنگی همه کشورهای مذ هبی چه غربی ( مسیحی - یهودی) چه شرقی ( مسلمان ،بودای ،هند و ،لائوتیسی وکنفیوشیسی) ، متکی بر دین ها می با شند ،مطا بق سخن هگل ،با ید تغییر و دیگرگون سا ختن آن ها با تغییر یا اصلاح د ینی صورت بگیرد.
بنا بر آن ،به بررسی نهضت اصلاح مذ هبی درمسیحیت می پردازم. بررسی که رفتن مختصر به تاریخ دین مسیح را ایجاب می کند. ازنظر تاریخی ،معلوم است که مسیحیت درفلسطین ظهورکرده بود وزبان مسیح هم زبان عبری / یهودی بود. جالب این است که ،وقتیکه دین مسیح دین رسمی امپراتوریی روم ودرادامه آن دین یا اید ئو لوژیی سیا سی امپراتوریی مقد س روم سا خته شد، اززبان عبری / زبان اصلی نزول انجیل / کتاب مقد س خبری باقی نه ما ند وانجیل بزبان لاتین برگردان شد. زبا نیکه تنها پاپ وروحانیان زیر رهبریی او به آن آگا هی داشتند وتوده های مذ هبی کشورهای اروپا یی دیروزو امروز ازآن اطلاعی ندا شتند. آشکار است که ، ترجمه انجیل به زبان لا تین وفهم انحصاری آن تو سط روحا نی ها ؛ عا مل عمده تقد س مآ بی آن ها هم شد. طوریکه مولوی های مسلمان غیر عرب هم با دانش نا چیز زبان عربی / زبانی که قرآن به آن نا زل شده است ، مقد س نمای وعوام فریبی کرده ومی کنند.
بهر حال ، طوریکه در مقا له "رنسا نس " گفتم ، باززایی فلسفه ودموکراسی یونان وجمهوری روم ، درایتا لیا ودیگربخش های اروپا ،هم کلیسا هم امپراتوریی مقد س روم را به شد ت زیر فشارگرفتند هم تقو یت وگسترش زبان های: ایتا لیای ، اسپا نیا یی ، جرمنی ، انگلیسی ، فرانسوی ، روسی و... زبان لاتین را ازمیدان بیرون کرد ند. ازاین رو، برگردان انجیل اززبان لا تین به زبان های اروپا یی اهمیت فزاینده پیدا کرد. دراین راستا، دسید ریوس اراسموس (1466-1536) ، نسخه لا تین انجیل را بازخوا نی وارایه کرد که نقطه ای عطف درمطا لعات کتاب مقد س بود. بنا برآن ، درسال 1514، اراسموس چنان درمبا حثات غربی با نفوذ شد که ازدوران سیسرو تا آن زمان هیچ روشنفکری به اینجا یگاه دست نیا فته بود. دراوا یل ، سال 1514 ، پس ازماه ها نگارش ، ویرایش واصلاح درچاپ خانه یوهان فروین دربازل سویس ، متن بازنگری شده عهد جد ید خوا نش تازه ازانجیل را به میدان آورد.افزون برآن، اراسموس " درستا یش دیوانگی وسربازمسیحی را نوشت. دوکارنامه ای که او را به حیث یکی ازپیشگام نهضت اصلاح مذ هبی با لا کشید.
در حا لیکه اراسموس ، نسخه لا تینی کتاب مقد س را بازنگری وبه نشر رسا نده بود ،مارتین لوتر(1483-1546) ، روحا نی مسیحی دوکار بسیار سرنوشت ساز درتاریخ مسیحیت درجرمنی انجام داد:نخست، 95 سوال ازپاپ روم را هم به واتیکان ارسال هم بر دروازه کلیسای بزرگ آلمان نصب کرد. دوم، متن لا تینی کتاب مقد س را به زبان آلما نی ترجمه ومرتکب بد عت بزرگ ازنگاه پا پ اعظم شد! ازاین نگاه که بعد ازپا یان رسا لت همه پیامبران الهی ، اصل کتاب آورده ای آن ها تو سط شاه ها وشیخان / روحا نیان درظاهر پیرو آن ها تحریف شده است ، بازنگری های اراسموس ولوتر در انجیل دارای ارزش بسیاری می با شد. طرفه این که ،قرآن به وضا حت گفته است که تورات وانجیل را احبار ورهبان های یهودی ومسیحی تخریف کرده اند. دریک آیه قرآن ، خدا فرموده است که قرآن را نازل کرده ام وآن حفظ یا نمی گذارم که تحریف شود. شاه ولی الله دهلوی دانشمند مسلمان هندی گفته است که :" متن قرآن تحریف نشده اما درتفسیر آن تحریف معنوی صورت گرفته است."
بنا بر بازنگری های اراسموس ولوتر درمتن انجیل وتا کید شاه ولی الله بر تحریف معنوی قرآن ،آوردن اصلاحات دینی هم در مسیحیت هم دراسلام ضروری به نظرمی رسد. ازاین که مقاله در اطراف نهضت اصلاح مذهبی درمسیحیت می چر خد ،درباره اصلاحات مذ هبی دراسلام ابراز نظر نمی کنم یا آن را دربخش خاص خود ش بررسی خواهم کرد. ازاین رو ،به نهضت اصلاح مذهبی مارتین لوتر تمرکز کرده برای بیان گسترده موضوع به سراغ کتاب " راه های مقد س غرب " می روم. درزمینه ، تیو دور ایم لود ویگ ، نویسنده کتاب نامبرده چنین ابرازنظر می نما ید:ضرورت دایمی وهمیشگی برای اصلاح ونوسازیی همه دین های جهان احساس می شود. به این خاطرکه ، به حیث یک نهاد تثبیت شده فرهنگ وجا معه ، دین ها بدون اصلاح ونو سازی زباله می شوند یا برای هدف های غیر معنوی بکار انداخته می شوند. ازاین رو،حرکت های بازسازی راه اندازی شده ومی شوند تا حا لت آغازین دین ها برگردانده شوند.
ازاین رو، نوزای / رنسا نس دربرهه پسین سده های میا نه در شرایطی که سا ختار فیئودالی کلیسای دوره میانه رو به ضعف گذا شت ، برای نوسازیی کلیسا شروع شد. نوزایی که منجر به اصلاحات پروتستا نی وتغییر بنیادی درکلیسا وجا معه ای مسیحی شد. یک دانشمند انگلیسی بنام ویکلیف (1329-1384م) انجیل را به زبان انگلیسی ترجمه وبه برخی جنبه های کلیسای سده های میا نه به شمول پاپ گری انتقاد کرد. بنا برآن ، وجود انجیل درزبان عامه مردم به یک نیروی انقلابی تبد یل شد. درچک وسلواکیا ، جان هس (1373-1415م) گرداننده دانشگاه پراگ ،یک خیزش مردمی علیه سوء استفاده کلیسا از کتاب مقدس براه انداخت که بنام منحرف یا مرتد طعمه آتش کرده شد. نفوذ ویکلیف ، جان هس ودیگر اصلاح طلبان درهمه بخش های اروپا سرا یت وبا عث اصلاح وتغییر درجا معه ها شد.
آشکاراست که ، برخی این حرکت ها اثر ازنهضت گسترده فرهنگی واجتما عی رنسا نس / نوزای گرفتند. نهضتی که منجر به جنبه های زیرمد رنیته : فرد گرای ،سکولاریسم / این جهانی نگری ،خرد گرای ، ملی گرای ، شهرنشینی وصنعت کاری شد. گرایش به فرهنگ یونان وروم با ستان افزایش یا فت ودانشمندان کلیسا زبان های انجیلی را آموختند. گسترش مطبوعات چا پی آموزش نو را وسعت بخشید. دانشمندان رنسا نس خود را مصروف فلسفه انسان گرای نه مذ هبی حتا برخی وقت ها بنیاد های باورها وعملکرد های مذ هبی را زیر پرسش برد ند. جوها نزریوشلین (1455-1522) ودسید ریوس اراسمو (11466-1536) ،کوشش کرد ند که میان دانش نووعقا ید سنتی کلیسا آشتی بیاورند. اما پاپ های دوره رنسا نس آما ده سازگاری با چالش های زمانه نشد ند. افزون بر اینکه آماده سازگاری نشد ند،برخلاف ،با فساد کوشش درجهت تثبیت قدرت سیا سی خود کرد ند.
درچنان شرایطی ، مارتین لوتر واصلا حات او به حیث یک نماد رنسا نس خود نما ی کرد. درموج جا لب کلاسیزم درمعماریی نو، پا پ جولیوس دوم برنامه های بزرگ وبلند پروازانه را راه اندازی وسنگ تهداب سنت پتر با سا لیکا را درروم درسال 1506 گذا شت. پروژه ی که سرما یه بسیاری را می طلبید وپاپ لوی دهم (1475-1521) شروع به کسب پول با فروختن بهشت به مردم کرد. کلیسا مدت ها قبل اعلام کرده بود که حق دارد بهشت فروشی در بدل بخشش گنا هان کند ؛ واین بهشت فروشی در بدل عفو گناه هان را به خود مسیح هم پیوند زد. درواقع ، همین بهشت فروشی توسط کلیسا بود که با عث اولین اعتراض مارتین لوتر شد. اعتراضی که بنیاد کلیسای قرون میا نه را لرزا ند! مارتین لوتر( 1483-1546) ،فردی بود که به دانشگاه ارفورت رفته وقانون خوانده بود. ویک بحران درزند گی شخصی لوتر اورا وادارکرد تا به نظم آگوستینی پیوسته الهیات را بخواند. بعد ازآن ، او در دانشگاه نوساکسونی در ویتنبرگ به حیث استاد توظیف شد.
درسال 1510 ، دبیر دانشگاه او را بروم فرستاد. اما تجربه وچشم دید او درروم ،نادانی وفساد رایج درشهر مقد س بود. چشم د ید یکه اورا نا امید سا خت! بنا برآن ، متوجه نا توانی وبی ارزشی خود بمنا سبت پیوند با کلیسای روم شد. رویدادی که زند گی اورا دیگرگون سا خت. با وجود شناخت بهود گی کلیسا وپیوستگی خودش با آن ،هم آماده فراهم کردن مواد درسی برای لکچرها / تد ریس ها درپسام شد هم اشاره ها ومنابع دررابطه به خدا اورا زیرفشارگرفتند. مسئله های که وادارش کرد تا به روم برگردد. اکنون حقا نیت خدا ازطریق قانون وشهادت قانون وپیامبران برای او روشن شد. حقا نیتی که او را متوجه جوهررسا لت مسیح وباورمندان اوسا خت...بنا برآن ، مقا بله با بهشت فروشی پاپ را که مورد انتقاد بسیاری مبلغان وحاکمان جرمنی قرار گرفته بود شروع کرد. مبارزه ای که با عث نا رضا یتی جان تزل نما ینده پاپ شد. نا رضا یتی که مشوق لوتربرای مبارزه نو آورانه شد.
لوتر با ادامه مسئولیت اکا دمیک خود ، تزیس های 95 ماده ای را برای بحث وگفت وگو ارایه وبه بهشت فروشی پا پ حمله وهمه مسئولیت ها واختیارات او را زیر پرسش برد. تزیس 95 ماده ای لوترتوسط رسا نه های وقت پخش وهمگا نی ساخته شد وبه نا رضا یتی عمومی علیه دستگاه پا پ دامن زد. پیشتر هم پا پ لوتررا به اتهام دیگر باوری سرزنش کرده بود. لوتر هم با نقد واعتراض مقد س بودن پاپ وشورای کلیسای او را رد کرده بود.ازاین رو، پاپ او را تکفیرکرد. تکفیری که دردوره بروز ملی گرایی آلما نی کم تا ثیروبا عث شد که رهبرسیاسی - ساکسونی وقت امنیت لوتر را به عهده بگیرد. مثلا، چارلزپنجم ، امپراتورآلمان درسال 1521 ،لوتررا زیرمراقبت گرفت ( مرا قبتی که درظاهرکیفردهی ودراصل تا مین امنیت او دربرا بردستگاه پاپ بود). نظریه لوترتوان بخشش گنا هان توسط پاپ را رد ودرواقع سا ما نه ای کلیسای قرون وسطای را لرزانترکرد.
مثلا، درسا ما نه ای کلیسای- کاتولیکی ، راهبان ورا هبه ها حق ازواج ندا شتند. برای شکستن ازین بت کلیسای ، لوتر هم با راهبه کاترین ون ازدواج کرد هم به راهب ها وراهبه ها امرکرد که ازدواج وزند گی نورا شروع کنند که کرد ند. با این کار سنت شکنانه خود، بدون شک، لوتر انقلاب درکلیسا آورده عصر سکولاررا رقم زد. دومین کار بت شکنانه لوترترجمه کردن انجیل ازلاتین به زبان آلما نی بود. انفجاررسا نه ای انجیل ترجمه شده بزبان جرمنی توسط لوتررا دراختیار مردم گذا شته هم کمک به زبان وادبیات جرمن هاهم کمک به آن ها درفهم نو ازانجیل بزبان خود شان کرد هم ضربه سخت به پا پ زد. کارنامه انقلابی سوم لوتراین بود که گفت که هرباورمند به دین مسیح می تواند مبلغ دین او شود. درواقع ، لوتر با این کار انقلابی خود افراد عادی یا غیرروحا نی را برابر به روحا نی ها ومبلغان دین ساخته ارزش سکولاریسم را برابر به ارزش مسیحی گری برجسته ساخت.
بنا برآن ، اصلاح مذ هبی گسترش یا فت وبسیاری افراد به صف لوتر پیوسته ( پروتستان های معروف شد ند) ونتیجه ای آن هم بازسازیی ساختارکلیسا درجهان مسیحیت بنام پروتستان شد. دراین مبارزه نو سازانه درمسیحیت ، لوتر تنها نبود ، بلکه یک اصلاح طلب دیگر بنام جان کالوین ( 1509-1564) همکاراوبود. شخصی که نقش عمده درتحقق پروتستانتیسم درمسیحیت بازی کرد. کالوین به حاکمیت مطلق خدا تا کید کرد ومنظوراو ازحا کمیت مطلق خدا بر کارکرد انسان ها درواقع سیلی سخت زدن برچهره ای پاپ وکلیسای کاتولیک رومی بود. دراین را ستا ، کالوین یک نظام تیوکراسی درجینیو شکل داد. نظامی که برآن خدا فرمان می را ند. درس های کالوین درفرانسه ،جرمنی،نیدر لند / ها لند ، انگلند وسکا تلند ، گسترش وبنام پریس بیتریا نیزم شهرت یا فت. از مناطق نامبرده ، کالوینیزم به امریکا راه یا فت وبه حیث یک نیروی پروتستانتیسم امریکای معرفی شد...
درانگلند ،اند یشه های اصلاح طلبی به نارضایتی علیه روم که ازپیش وجود داشت دامن زد ند. هانری هشتم (1509-1547) پاد شاه انگلند با پا پ بخاطر رد ازدواج خود قطع رابطه ودرسال 1534 خود را رهبرکلیسای انگلیکان اعلام ودارای های کلیسا را از خود ونظم نو را شکل وکتاب پرستش عمومی را هم نوسازی کرد. درکلیسا نارا ضیا نی هم بود ند که خواستارپاکسازی کلیسای انگلند ازباقی مانده های کلیسا ی روم شد ند وآن ها خود را پیو ریتا نها / پاک کاران کالوینی هم می نا مید ند. این گروه یا گرا یش توسط یک روحا نی مقد س وانتخا بی رهبری می شد که کود / قانون اخلاقی سخت گیرانه ای خود را داشتند وبراساس آن عمل می کرد ند ودردوره شاه یلیام بقدرت هم رسید ند اما با اعاده کتاب عبادت عامه به گروه باب تیست ها وکویکرهای بیرون کلیسای انگلند پیوستند.
همچنان ،حرکت اصلاحی به کلیسای کا تولیک روم یا پاپ های اصلاح طلب هم رسید. پاپ های که پیام اصلاح طلبی دینی را درک ودست به اصلاح کاری ومبارزه علیه فساد درکلیسای کاتولیک روم زد ند. به سخن دیگر، به بهشت فروشی توسط پاپ وکلیسا مهرپا یان زده شد واصلاحات درشیوه ای تعیین روحا نیان بزرگ یا کاردینا ل ها هم آورده شد. یعنی تا ثیر سازنده اصلاح طلبی پروتستا نی رخنه در کلیسای کاتولیک رومی کرد وبسیاری منش ها وکارکرد ها ورواج های جاری درکلیسا را زیر سوال برد! بنا برآن ، درسال های 1545 و1563 ، شورای ترینت سه گردهمای براه انداخته به پرسش های که متوجه کلیسا ساخته شده بود ملاحظه کارانه پا سخ داد. اگرچه امید واری ها پیدا شد ند که شورا با پروتستان های اصلاح طلب همسازمی شود،اما شورا دررابطه به درس های کلیسای وموقعیت پا پ ها وحرمت به آموزه های انجیلی - لا تینی ، مریم مقد س ومقد س مآبی ، ازدواج نکردن روحا نی ها ومبلغان وپرسش های دیگرگذ شته گرا باقی ما ند وبه پاپ قدرت بیشترداده شد تا با پروتستان ها درروشنای کتاب های مقد س مبارزه کند. درواقع ، ایستادگی کلیسا ادامه وامید آوردن سازش میان کاتولیک ها وپروتستان ها به نا امیدی تبد یل شد.
با وجود ایستادگی کلیسا دربرابر پروتستانتیسم ،نو آوری اعتقادی درمیان کاتولیک ها آورده شد. جمعیت های نوین مذ هبی ساخته شد ند که درمیان آن ها جمعیت مسیح بسیاربارز بود. افزون برآن ،اگنا تیوس لویال (1491-1556) یک افسر نظامی قبلی اسپانیا نهاد جسویت را برای تبلیغ عقا ید کاتولیکی راه اندازی کرد تا دربرابر پروتستان ها مبارزه کند. توسط همین نهاد مسیحیت در شرق آسیا گسترانده شد. درمیان آن ها، فرانسس کاور (1506-1552) مسیحیت را درسال 1549 به ژا پان برد ومتیو ریکسی ( 1552-1610) نقش بارز درانتقال مسیونری به چین بازی کرد ودیگر میسیونری ها نقش بزرگ درانتقال کلیسای کاتولیک به هند وفیلیپین وجنوب وامریکای مرکزی بازی کرد ند. یعنی کلیسای کاتولیک باخت خود دراروپا را با برد درمناطق نامبرده جبران کرد. بهرحال ، با اصلاحات ، کلیسای قرون وسطا زمین گیرشد و برخورد ها به جنگ های مذ هبی تبد یل شد ند. صلح آگبرگ درسال 1555 با پا درمیانی ها آرامش موقت آورد ودین پاد شاهی به دین دانش تبد یل شد. یعنی دین دیگر زورگفته نمی تواند وخود را با علم ودانش به پیش برده می تواند. بعد ازجنگ های 30 ساله ،قرارداد وستفالی در سال 1648 ،امضا ودولت های ملی ظهوروکلیساهای دولتی را رقم ونقشه مذ هبی اروپا را دیگرگون ولوتریا نیزم وکالوینیزم خود را تثبیت کرد ند. درکلیساهای شرقی ، نهضت اصلاح طلبی تا ثیرژرف ما نند غرب نگذا شت. کلیسای ارتدوکس یونا نی تلاش دا شت که ما نع توسعه طلبی ترک های مسلمان شود. نا گفته نما ند که ، یک اصلاح گری درکلیسای روسیه به رهبریی پترییارک نیکان ( 1606-1681) صورت گرفت. روحانی که تلاش داشت روحانیت تعلیم یافته را رونق دهد. این اصلاح طلبی ها باعث دست اندازی دولت درامورکلیسا شد وبعد ترپتر بزرگ ( 1676-1725) امور کلیسا را دردست گرفت. بازیی که اصلاح طلبی مذ هبی را کنارزد وکهنه اند یشان مذ هبی دربرابر اصلاح طلبان نیروگرفته آن ها را به حا شیه را ند ند (1).
بنا برآن ، به صراحت می گویم که ،کلیسا های کا تولیک روم وارتدوکس یونا نی وروسی ،با نگاه به گذ شته وپرهیز از آینده نگری عامل عقب ما ند گی کشورهای ارتدوکسی- کا تو لیکی ای زیر اثر خود شد ند. برخلاف ،کلیسای پروتستا نی- لوتری با نو اند یشی واصلاح طلبی خود به قرون وسطا درغرب اروپا فرمان ایست داده جهان نو را رقم زد. روشن است که ، امریکا وکا نا دا درنیم کره ای غربی هم ادامه پیشرفت اروپای غربی- پروتستا نی می با شند. مثلا،پیشرفت اروپای غربی وعقب ما ند گی اروپای شرقی وفیلیپین درآسیای شرقی ،و پیشرفت امریکای شما لی وعقب ما ند گی امریکای مرکزی- جنوبی ، رابطه تنگا تنگ با مسیحت پروتستا نی ومسیحیت های کا تولیکی- ارتد وکسی دارد. درقاره آسیا ، اگر ژاپان پیشرفت کرده است وکوریای جنوبی وتایوان وسینگا پور وهانگکانگ وچین روبه پیشرفت دارند وترکیه درکشورهای مسلمان هم دروضع بهتری در مقایسه با دیگرکشورهای مسلمان قرار گرفته است ، نا شی از استفاده درست آن ها ازتجربه غرب مدرن می با شد. تجربه موفق غرب مدرن هم الهام از نهضت اصلاح دینی- لوتری- پروتستا نی گرفته است.
پا نو یس:
1-The Sacred Paths of The West, Third Edition, by Theodore M. Ludwig, Library of Congress Cataloging – in- publication Data
Ludwig, Theodore M. copyright© 2006, 2001, 1996 by Pearson Education , INC ,Upper Saddle River , New Jersey 07458.pp.161-62, 163