بر اساس تعریف یونسکو / بخش علمی-فرهنگی سازمان ملل ازبا سواد ، دربسیاری کشورهای مسلمان ، کمتر با سواد ها یا فت می شوند

ابرا هیم ورسجی روز دوشنبه ، بیست ویکم ماه سنبله ، سا ل 1401 این تحلیل را درپیوند به گزا رشی زیرعنوان ( چه کسی با سواد محسوب می شود؟) نوشته ی عرفان کسرای ، نشر شده درسا یت فارسی را دیو آلمان درروز هشتم ماه سپتا مبر- روزهفدهم ماه سنبله ، یا روز جها نی با سوادی واعلام شده توسط یونسکو / بخش علمی- فرهنگی سازمان ملل متحد ، ارا یه می کنم. ازاینکه در برگه ی فسبوک / رخنا مه ام پخش شده است ، بهتردا نستم که در سا یت " اند یشه " هم پخش شود تا مورد استفاده ی دوستان وفرهنگیان قراربگیرد. ومتن تحلیل هم این می با شد: ازسواد وبی سوادی وبا سواد بودن ونبودن، هرتعریفی که شده یا تعریف تازه ازآن ها بکنیم ، براین واقعیت نمی توان چشم بست که ، بیشترین بی سوا دان جهان ، درکشورهای مسلمان قرار دا رند. دراین کشورها ، افغا نستان وپا کستان ویمن وصوما لی وچند کشوری مسلمان افریقای ،دارای بیشترین بی سواد ها درجهان سوم یا عقب ما نده می با شند. درتعریف یونسکو / بخش علمی- فرهنگی سازمان ملل ازبا سواد هم ، با سواد فردی معرفی شده است که بزبان ما دریی خود خوب سخن بگو ید وخوب نوشته بتوا ند ویک زبان مهم خارجی را هم خوب بدا ند. افغا نستان زاد گاهم می با شد ودرایران وپا کستان ، سا ل ها مهاجربودم. بنا برآن ، درباره ی شمار با سوا دان وبی سوا دان آن ها تا اندازه ی زیادی آگا هی دارم. بطورنمونه ،درافغا نستان چند زبا نه ، هم تا جیک ها هم پشتون ها / افغان ها هم هزاره ها وازبک ها وترکمن ها وبلوچ ها ونورستا نی ها ، ضعف های بارزی دربا سواد بودن مطا بق تعریف یونسکو / بخش علمی-فرهنگی سازمان ملل دارند. واین ضعف درپشتوزبان ها بیشترازتا جیک ها وهزاره ها برجسته می با شد ، مثلا ، پشتوزبان های مد عی با سوادی اکثرا توان نوشتن بزبان پشتو را ندارند یا کمتردارند وفارسی فهمی شان هم بسیار کمرنگتر ازفارسی زبان های بی سواد وعادی می با شد. تهی بودن کتاب فروشی های کا بل وشهرها ازکتا ب های پشتو هم ، بیا نگر فقر دا نش زبا نی-فرهنگی ی افغان ها / پشتون ها می با شد. غمباراینکه ، زمان داران استعمارزی های افغان / پشتون هم به کمک استعمارهای کهنه وسرخ ونو به قدرت رسید ند وحکومت داری های فرهنگ- زبان ستیز- نا مردمی هم کاری درجهت ترقی زبان پشتو نکرد ند هم برنامه ریزی شده علیه زبان فارسی جنگ زبا نی - فرهنگی کرد ند. نا گفته نما ند که سا ل ها یک روزنا مه بنام " انیس " ویک روزنامه بنام " هیواد وطن" به کمک حکومت ها درافغا نستان چا پ وپخش می شد ند. ازاین نگاه بزبان وفرهنگ ونوشتن علاقمندی دا شتم ودر دوران مهاجرت درپشاور ، جریده " پیام اسلام" را نوشته پخش می کردم وگه گا هی به " کیهان هوای " ایران هم مقا له درباره ی رویداد های افغا نستان می نوشتم ؛ دردوره ی دولت اسلامی مجا هد ین، ازبرخی فعلان فرهنگی - خبریی وزارت " اطلا عات وفرهنگ" درباره استقبال با سوا دان از انیس وهواد پرسان کردم. به من گفتند که هیواد اصلا خوا ننده ندا شت وانیس خوا ننده ها بسیار داشت. همچنان ، ازمحمود بریا لی برا در ببرک کارمل که سردبیر " حقیقت انقلاب ثور" نشریه حزب چپ گرای حاکم بود ، درباره استقبال با سوادان ازفارسی وپشتوی آن ، خوا ستار معلومات شدم واو به من گفت که از بخش های بیرون شهری هلمند وخوست و... هم مردم ازما چا پ فارسی آن را می خوا ستند! این که درباره کاربرد زبان پشتو دررسا نه های افغا نستان وعدم استقبا ل ازآن می با شد؛ چند سا ل قبل ، ازچند با سواد ازبک درتا لقان ، خوا ستارشمارازبک های توانمند به ازبکی نوشتن شدم وبه من گفتند که درتمام شما ل افغا نستان که جمعیت ازبک دارد تنها هشت نفرتوان نوشتن بزبان مادریی خود را دارا می با شند. درشهرهای شما ل هم که ، ازبک ها وترکمن بیشترفارسی سخن می گویند. وبلوچ ها درنیمروز بخاطرونزدیکی با فارسی زبان ها وهمسا یه بودن با ایران ، زبا فارسی را یاد گرفتند. زبان نورستا نی هم که زبان محلی می با شد ونشریه ی ازآن ند یدم. درپا وضع زبان ها درکستان ، آگا هی دارم که نخبگان فرهنگی وسیا سی آن که یک یا دودرصد با سواد های آن را شکل می دهند زبان انگلیسی را کمتر فنی وبیشترعادی می فهمند وزبان اردو / زبان هندی با دبیره ی فارسی را با کاربرد نا درست واژه های فارسی- عربی ی رایج در آن بکارمی برند. زبان های پنجا بی وسندی وپشتو وبلوچی هم که ازرونق افتاده اند. بطورنمونه ، باری دردا نشگاه پشاوررفتم وآگاه شدم که صنف اول دا نشکده ی فارسی آن 60 دانشجو دارد وصنف اول زبان پشتوی آن دارای 30 دانشجومی با شد. درماه دلو سال 1394 ، ازطریق رسا نه ها مطلع شدم که رئیس دا نشگاه صنف اول دانشکده ی پشتو را بخاطر نبود دانشجویان تعطیل کرده است ؛ اسفندیارولی خان به دانشگاه رفت واعتراض کرده ورئیس آن به او گفت که 20 دا نشجو برای صنف اول دا نشکده ی پشتو پیدا کن تا آن را فعال کنم. درلاهور هم ، شمار دانشجویان بخش فارسی بیشتر ازشمار دانشجویان دربخش اردو ، در دانشگاه پنجا ب بود! درایران هم ، می دا نم که حکومت ملا ها هم ضربه ی کمرشکن بزبان فارسی زد هم فرا یند ترقی زبان فارسی را که دا نشمندان و ادبیان دردوره ی پهلوی راه اندازی کرده بود ند را متوقف یا بسیار کمرنگ سا خته است. بنا بر آن ، درباره ی درصد ی شمار با سواد ها درایران ، می توا نم بگویم که گسترش روند افزایش شمار با سوا دان دردوره ی پهلوی با تحمیل حکومت آخوند ها به ایران بنام انقلاب اسلامی ، متوقف یا بسیار کند شده است. وآواره شدن شماری زیادی دا نشمندان ایرا نی دراثر فشار وفقر فرهنگی ملا ها به غرب ، کمک به انحطا ط فرهنگی وکا هش با سوادی درایران کرده است. بطورنمونه ، درسه ماه گذ شته ، چند ین نویسنده ومترجم بزرگ ایرا نی درکا نا دا وآلمان ، دارففا نی وداع کرده اند. مرحوم شده ها هم این ها می با شند: د کتر رضا برا هنی ، دکتر اسلامی ندوشن ، ابتهاج مشهوربه سا یه وچند فرهنگی نام آشنای دیگر که به ایشان روح شان شاد ویاد شان گرامی باد می گویم!