نگا هی به علت های فروپا شیدن اداره عا مه درافغا نستان

بخش دوم ابرا هیم ورسجی نهم ماه ثور، سا ل 1400 دربخش نخست این سلسله نو شته ها یا مقا له ها ، به بررسی علت های فروپا شی ارتش / ارد وی افغا نستان پرداختم. دراین بخش ، به بررسی علت های فروپا شی اداره عا مه ، یا سا ختار ویا دستگاه اداری افغا نستان می پردازم. آشکاراست که ، این گونه پردا زش ها برخا سته از علم های سیا ست واداره ویا اداره ها وسیا ست ها به گو نه مقا یسه ی می با شد. اگرچه سیا ست واداره درذات خود شان علم های جدا گا نه می با شند ، اما با درنظردا شت عقب ما نده وپیشرفته بودن کشورها وفرهنگ های آن ها ، سیا ست ها واداره ها با ید به گو نه ی مقا یسه ای مورد بررسی قرار بگیرند. دراین را ستا ، نخست ، ازاداره عا مه تعریف ودوم اشاره به سا بقه وکارکرد اداره های عا مه درایران وپا کستان وهند وکشورهای آسیای مرکزی وسوم به بررسی اداره عا مه وفروپا شی آن درافغا نستان می پردازم. درپیوند به اداره عا مه ، بهتر است یاد آور شوم که یک مضمون یا جنبه ی اداری نظام های سیا سی درهمه زمان ها وکشورها به گو نه های پیشرفته وروبه پیشرفت وعقب ما نده ما نند افغا نستان می با شد. به سخن د یگر ، اداره عا مه در اصل د ستگاه اجرای پا لیسی های حکومت ها ویک مضمون دانشگاهی می با شد که پا لیسی ها وتربیه خد مت گاران برای این وظیفه را بد و ش دارد. برخی تعریف های مختصراداره عا مه هم این ها می با شند: اداره برنا مه عا مه ، مطا لعه تصمیم گیری های حکومت ها یا حکومت گران ، بررسی پا لیسی ها ، دستا ورد وبازآورد وایجاد بد یل ها ، یا پا لیسی های بد یل ، کار اداره عا مه می با شد. مسئو لیت وکارنا مه اداره عا مه هم معلوم ست که تمرکز دارد به سازما ند هی پا لیسی ها وبرنا مه ها ورفتارمقام های مسئول برای پیش برد کارهای خود. همچنان ، تهیه کردن مواد خام برای سیا ست کا ران برای برنا مه ریزی. وزار تی بنام وزارت پلان / برنا مه ریزی درهمه کشورها ازجمله افغا نستان هم وجود دارد. بنا برآن ، می توان گفت که اداره عا مه دراصل سازما ندهی امورعمومی وتا حدی خصوصی ، تحرک منا بع انسا نی ومادی یا طبیعی ، بررسی چگو نگی بد ست آوردن هدف های ازپیش تعیین شده با کاربرد بهتر ابزارهای رسیدن به هد ف های نظام های سیا سی یا حکومت ها می با شد. چگو نگی اداره کشوروکشورها با استخدام افراد کاردان ویا متخصص دروا قع تلا شی می با شد که درآن هرفرد وگروهی مسئو لیت های که بد و شا شان سپرده شده است را بدرستی انجام می دهند. فشرده اینکه اداره عا مه بخش مهم اداره کشوروکشورها می با شد که مسئو لیت انجام یا پیاده کردن برنا مه ها وپا لیسی های تهیه شده توسط رهبران حکومت ها یا سران نظام های سیا سی را بد وش دارد. بنا بر تعریف یا تعریف های ارا یه شده ازاداره عا مه در با لا، به سراغ بررسی فراز وفرود آن درافغا نستان ، می روم. معلوم است که برای بررسی فرازوفرود اداره عا مه درافغا نستان ، نا گزیر به گذ شته می روم. البته که با اشاره به شکل گرفتن سا ختاراداری یا اداره عا مه درکشورهای همسا یه افغا نستان ما نند: ایران ،هند ، پاکستان ،وکشورهای آسیای مرکزی. نگا هی به اداره سازی درکشورهای نا مبرده ، نشان می دهد که همزمان بود با رخنه ی مدرنیسم های انگلیسی وروسی درآن ها. درافغا نستان، طوری که د یده شد ،امیران قبا یلی افغان وفرهنگ افغا نی شان هم توان همرا هی با مدرنیسم های نامبرده را ندا شتند هم علیه فرهنگ فارسی / فرهنگ همه گیروهمسازی کننده با مدرنیسم مبارزه کرد ند ومی کنند! مبارزه ای که دستاورد آن حکومت های غارتگرولرزان کرزی وغنی زیر سلطه امریکا وطا لبان تروریست افغان زیر فرمان شبکه ی اطلا عا تی- منیتی ارتش پا کستان ووضع فا جعه بارکنو نی افغا نستان می با شد. ازاینکه نظام های سیا سی واداری درهرکشوری درصورت همسازی با منا فع مردم در دا خل وهما هنگی با کشورهای منطقه وجهان بزند گی ادامه می دهند ، بهتر است که به تجربه های اداری همسا یه ها ونا توا نی امیران کهنه ونوافغا نستان در سازگاری با منا فع مردم در دا خل ونا توا نی درسازگاری با پا کستان وایران به خصوص اولی ونا توا نی دراستفاده از تجربه های اداری آن ها و د یگر همسا یه ها اشاره ونو شته را ادامه دهم. دراین را ستا ، نخست بطور کو تاه به تجربه اداری ایران ودوم به هند وپا کستان وسوم به آسیای مرکزی می پردازم. پردازشی که سرزدن به تاریخ را هم دربردارد ، یا ایجاب می کند. به گوا هی تاریخ، درایران ، درنیمه دوم سده نزدهم ، میرزا تقی خان مشهوربه امیرکبیردارالفون را راه اندا زی وجوا نان ایرا نی را برای تحصیل علوم وفنا وریی نو به اروپای غربی فرستاد. تحصل علوم وفناوریی نو منجر به شکل گرفتن اداره ی تا اندازه ی نو وانقلاب مشروطه شد. ازاینکه فرهنگ ایران بسیار استبداد زده شده بود ، انقلاب مشروطه که خوا ستش حکومت قا نون بود پا یه نگرفت. پا یه نگرفتن آن با عث ظهور رضا شاه پهلوی مدر نیست درماه اسفند / حوت 1299 خورشیدی شد. رضا شاه مدر نیست هم فرهنگ وزبان فارسی هم سا ختار اداری یا بروکرا تیک ایران را نوسا خت. درجنوب آسیا ، انگلیس در هند بریتا نیا ،هم چند دانشگاه سا خت هم سول سرویس یا اداره خد مت های عامه یا اداره خد مات شهری را سا خت. همچنان ، هند بریتا نیا در سا ل 1885 ، حزب کنگره را برای هند و ها و در سا ل 1906 ، حزب مسلم لیگ را برای مسلمان ها سا خت. مسئولیت حزب سیا سی هم که تربیت سیا ست مدا ران برای اداره کشور با کاربرد درست اداره عامه می با شد. بعد از هند بریتا نیا وظهور هند وپا کستان خود گردان / مستقل ،ازاینکه مرکز سول سرویس / اداره خد مات شهری در هند بود ، محمد علی جناح مشهور به قا ید اعظم وپا یه گذارپا کستان خوا ستار مهره های با لای بروکراسی از نهرو شد نه خواستار تقسیم سرما یه متمرکز در با نک دهلی. ازاینکه جناح سیا ست واداره را می فهمید ، برای اداره سازی در پاکستان نو ظهور خواستار بروکرات های مسلمان شد ونهروهم نگذا شت که همه بروکرات های مسلمان به پا کستان بروند. با وجود مما نعت جواهر لال نهرو ، شماری از مد یران رده های با لای هند بریتا نیا به پا کستان رفتند. بنا برآن ، جناح با سول سرونتس / مد یران امور خد مات شهری یا اداره عا مه پا کستان را سا خت که تا کنون ادامه دارد. درآسیای مرکزی ، اول روسیه تزاری ودوم استا لین اداره سازی کرد ند؛ البته با این فرق که اولی برای را یج کردن زبان وفرهنگ روسی با زبان وفرهنگ فارسی ، زبان وفرهنگ نیرومند منطقه دشمنی اما دومی هم زبان فارسی را حذ ف کرد هم زبان روسی را در جای آن به گو نه ی جبری راه اندازی کرد. جمهوری نما های قزاقستان وقرغیزستان وازبکستان وتا جیکستان وترکمنستان هم با تحمیل زبان روسی کارنامه استا لین می با شد. به سخن د یگر،هم اداره عا مه هم زبان مسلط در جمهوری های نا مبرده اداره وزبان روسی شد. بعد از وفات شوروی هم ،همان اداره استا لینی با زبان روسی ادامه یا فت. اکنون ولادی میر پو تین یا تزارنوکمر به احیای سلطه روسیه ای تزاری بر آسیای مرکزی بسته وبزرگ سا ختن خطر اسلام گرای وتروریسم طا لبا نی تحمیل شده بر افغا نستان در آن سوی آمو، ابزارخوب برای تحمیل سلطه ای او شده است. ترکی گریی پان ترکیست های ترکیه درمنطقه هم میوه درخور ندا ده است! این بود فرا یند شکل گرفتن اداره عا مه در کشورهای اطراف افغا نستان. اداره سازیی که در مقا یسه با افغا نستان بسیارکمک در پیشرفت کشور های نا مبرده کرده است. در حا لیکه اداره عا مه کمک به پیشرفت کشورهای آسیای مرکزی وایران وهند وپا کستان کرده است ، اما درافغا نستان ، اداره عا مه به گونه ی نو شکل گرفته نتوانست. قبیله سالاری وضعف فرهنگ قبیله سالاران تا ثیر عمده در شکل نگرفتن اداره عا مه کارآمد دا شت ودارد. بطور نمونه ، در دوره ای که با ایجاد مرکزهای علمی- فنی نو در ایران وهند وآسیای مرکزی ، اداره عا مه شکل می گرفت ، درافغا نستان ، 21 سا ل عبدالرحمن خان با دا نش نو جنگید. بعد از او ،فرزنش حبیب الله مکتب کا تب پروری در کا بل سا خت. همزمان با مکتب کا تب سازی حبیب الله ، محمود طرزی نیمه با سواد ازترکیه برگشت وبا دادن دو دختر خود به پسران او رخنه در حکومت قبیلگی کرده بنام تقویت زبان افغا نی مبارزه با زبان فارسی را شروع کرد. خنده آوراین بود که ، طرزی با فارسی نویسی غیردستوری درنشریه ای "سراج الاخبار" برای تقویت زبان پشتوکارمی کرد ودستاورد تقویت زبان پشتوی مورد نظراوتره کی وغنی دو نا بغه بی سواد افغان و طا لبان تروریست افغان می با شند. سیا ست امان الله هم به مشوره نا درست طرزی پدرزنش ادامه یا فت. سیا ست احمقا نه ی که حکومت مستقل نما ودارای اداره عا مه قبیلگی اورا با خیزش مردم جنوب ومشرقی وخیزش حبیب الله کلکا نی درشما لی روا نه ای زبا له دان تاریخ کرد. عا مل عمده زبا له شدن حکومت مستقل نمای امان الله ورسیدن حبیب الله کلکا نی به قدرت ، ضعف زبان افغا نی وشکل نگرفتن اداره عامه ی کارآمد بود. ازاین نگاه که ، حکومت حبیب الله کلکا نی به نفع استا لین وهند بریتا نیا نبود ، هرد و قدرت استعماری او را بر انداخته نا درغدار را بر افغا نستان تحمیل کرد ند. طوریکه د یده شد ، نا در غدار ارگ وسطح بالای اداره قبا یلی را به خود وبرا دران خود ش سپرد وا رتش / ارد و را به وزیرستا نی ها وجنوبی های غارتگر کا بل سپرد. دزدا نیکه از نقش بارزشان در فروپا شی ارتش / ارد و در مقا له " فروپا شی ارتش" یاد آوری کردم. دربخش اداری ، هم نادر غدار هم ها شم غدار تنها جهل وتعصب را در آه وفغا نستان راه اندازی کرد ند. وقتیکه جنگ جها نی دوم تمام شد وهند وپا کستان در منطقه با دموکراسی خود نمای کرد ند ، شاه محمود وظاهر شاه ، ود ا ود ، ها شم غدارووحشی را مرخص ودرظا هر تا حدی شیوه نرمتررفتاربامردم را اختیارکر د ند. کا ستن آن ها ازرفتارخشونت باربامردم در دا خل خوب اما پشتو نستان خوا هی شان علیه پا کستان فا جعه بارتمام شد. یعنی زمین خوا هی نا ممکن کشور کوچک از کشور بزرگ همسا یه. در چنان شرایط حسا س دا خلی ومنطقه ای که افغا نستان بزندان تبد یل شده ازعبد الرحمن غدارتا نا در غدار وها شم غدار، مردم کمی آزاد شده بو د ند، نیازمبرم به اداره عا مه کارآمد برای خد مت به مردم رونما شده بود نه دامن زدن بد شمنی با پا کستان که کا بل ود یگر شهر ها یش مملو از مواد خورا کی وپو شا کی وداروی سا خت آن آن بود. طرفه اینکه ، نادر غدار هم بسیاری با سواد ها را بنام همکاران امان الله وحبیب الله کلکا نی کشت وفراری سا خت هم دا نشگاه سا خت. دانشگا هی که ازمعیارهای دانشگا هی تهی اما یک گامی ابتدای به پیش بود. ازاین نگاه که کارکرد اداره عا مه در هر کشوری پیوند به کارکرد علمی وفنی ای دا نشگاه ها ،دانش سراهای آموزش آموزگاران ولیسه های آن وسیا ست کا دریی سیا سی ها دارد، دانشگاه ها ودا نش سرا ها ولیسه ها در افغا نستان ، مد یران بر اسا س توان کاری خود را سا ختند. وازاین نگاه که نا دری های غدار ازرواج دا نش نو ترس دا شتند ، ما نع از راه یا بی افراد دا رای دا نش نو دررده های با لای اداره عا مه شد ند. در چنان شرا یطی ، وقتیکه دا ود نخست وزیر شد ، د وکاررا کرد: نخست ، در دا خل ، آزادی نسبی د وره شاه محمود را نا بود وخشن ترین شیوه اداره را بر افغا نستان تحمیل کرد. دوم، در سیا ست خارجی ، بازار دشمنی با پا کستان را گرم وافغا نستان را بدا من شوروی اندا خت. ظاهرشاه که ازمسکو گرای دا وود را ضی نبود ، او را مرخص وفضای سیا سی را تا جا ی بازوشماری از با سوا دان درس خوا نده دردا خل وخارج را در اداره عا مه با لا کشید. همزمان با بازکردن نسبی فضای سیا سی ،ظاهر شاه قا نون حزب های سیا سی تصویب شده در شورای ملی نام نهاد زیر فرمان خود را امضا نکرد. بنا برآن، سازمان های سیا سی نو چه چپی وچه مذ هبی مبارزه زیر زمینی ورخنه گری در ارتش را برای کود تا وکارسیا سی دراداره عا مه را شروع کرد ند. ازاینکه آموزش ارتش افغا نستان دردوره نخست وزیریی داود به شوروی سپرده شده بود ، چپ گرایان مشهوربه خلقی وپرچمی درآن رخنه کرد ند. دراخیر دوره نظام شا هی ظاهرشاه، هم جوانان مسلمان دردانشگاه ودانش سراهای آموزگاری ولیسه ها رخنه کرده چپ را کمرنگ کرد ند هم موسی شفیق ملای بیتل کورس رهبری خوا نده دردانشگاه هاروارد امریکا نخست وزیرسا خته شد. نخست وزیریی شفیق ورشد جوانان مسلمان مسکو را نگران سا خت. نگرا نی مسکو ، کو د تای 26 ماه سر طان 1352 وجمهوریت دروغین داود خان را رقم زد. جمهوریتی نا جمهوریتی که دوکاررا کرد:نخست، افراد کم سویه وبلی قربان گورا دروزارت ها وولا یت ها با لاکشید وازاین طریق گام نخست را درجهت زوال اداره عامه بردا شت. دوم، فرهنگ خشونت وسرکوب را گسترش داد. دروا قع ،همان فرهنگ خشونت آغاززوا ل اداره عا مه ی شد که درده سا ل پسین حکومت ظا هرشاه با چهره های نو کمی متحرک شده بود. ادامه دارد.