چرا حکومت د ست نشا نده ی شوروی ، سه سا ل بعد از عقب نشینی ارتش سرخ ادا مه یا فت ، وحکومت د ست نشا نده ی امریکا ؛ د ر شرا یطی متلاشی شد که سربازان آن د ر میدان هوای کا بل حضور دا شتند؟

ابرا هیم ورسجی روز جمعه ، د وازدهم ماه سنبله ، سا ل 1400 بخش نخست بررسی علت های عدم فروپا شی حکومت د ست نشا نده ی شوروی بعد از عقب نشینی ارتش سرخ: به این نو شته ی د و بخشی ، پیش نو یس ارا یه و د رآن پُرسمان های بارزمورد نظررا جمع بندی وبه گو نه ی کوتاه بررسی کردم. د ر این بخش یا بخش نخست، عا مل های ادا مه ی حکومت د ست نشا نده شوروی بعد از ارتش سرخ را به گونه ی که د ر عنوان آمده است منتقدا نه بررسی می کنم. دراین را ستا ، وا قعیت این هست که ، شوروی پیش از به قد رت نصب کردن خلقی ها وپرچمی های همفکرحزب کمونیست خود کمک د ر راه اندازیی مدر نیسم به گونه ی کمرنگی د ر افغا نستان کرده بود. همچنان ،پرچمی های طرفدارآن متشکل از افراد شهری ونوگرا بود ند. وارونه ی آن ها، خلقی ها یا خلقی نما ها قبیله اند یش وخشن وکم خرد وقا تل بود ند. ازاین نگاه که ، نا در غدار بعد از بقد رت نصب شدن به کمک هند بریتا نیا واستا لین در سا ل 1929 ، قبا یلی های وزیرستا نی وجنوبی همرکاب خود وغارتگران کا بل را به رده های با لای ارتش نصب ومردم همان منطقه را ازما لیه دهی هم معاف کرده بود وخود ش قربا نی توحش خود بر تا جیک ها وهزاره هاهم شد. بعد از وفات هند بریتا نیا وظهور هند وپا کستان ، باز ما نده های نا د ر غدار هم علیه پا کستان پشتونستان خوا هی کرد ند هم ازاین نگاه که حکومت شان د ست نشا نده ی هند بریتا نیا ود ر تضاد با خوا ست مردم بود برای بقای خود نوکریی شوروی را اختیار کرد ند. بنا برآن ، وا بستگی حکومت های پو شا لی ی بازما نده های نا در غداربه شوروی ومخا لفت آن ها با پا کستان ؛ با عث شد که ارتش سازی به شیوه ی با دارنو خود کنند. طوریکه د یده شد، حزب کمونیست شوروی ، ازطریق سفا رت خود کمونیست پروری را هم د ر دا نشگاه کا بل ودا نشگاه جنگی هم د ر میان دانشجویان اعزام شده به دا نشگاه های جنگی وعلمی در کشورخود ش شروع کرد. ازاین نگاه که افغان های قبا یلی از خود فرهنگی پویا ندارند ،هم دربخش نظامی هم در بخش های غیر نظا می ،شوروی مآ ب شد ند. شوروی مآ بی جمع سلطه ی قبا یلی های جنوبی بر ارتش ، خلقی ها را د رآن قوی تروپرچمی ها را تضعیف کرد. د ر حا لیکه ، د ر سا ل های پسین حکومت شا هی ،چپ گریان طرفدارمسکو، توسط اسلام گرا یان به چا لش گرفته شده بود ند ، اولی ها برای کو بیدن د ومی ها اول سهم دار کود تای سرطان 1352 ود وم کو د تای ثور 1357 را براه اندا ختند. ازاین نگاه که ، شوروی بخا طر 50 میلیون مسلمان د ر جنوب خود ومیلیون ها مسلمان د ر تا تارستان د ر جنوب مسکو، ازگسترش نفوذ اسلامی ها د ر افغا نستان هرا س دا شت، بعد از هرد وکود تا ، کود تا چی ها را تشویق به سرکوب اسلام گراها کرد. پشتونستان خوا هی محمد داود کود تا چی اولی وکمک او به بلوچ های تجزیه طلب د ر بلوچستان وغفارخا نی ها د ر ولا یت سرحد د ر پا کستان ، با عث شد که پا کستان به کمک اسلامی های افغا نستا نی بشتا بد. در حا لیکه محمد دا ود اسلامی ها را بدا من پا کستان اندا خته بود ، کو د تای ثوروقوی ترشدن خلقی نما ها د رنتیجه ی آن وتوحش امین وتره کی علیه اسلامی ها وکشته شدن 32 هزار نفر با سواد ها به سویه ی فرهنگی آن روز افغا نستان نه تعریف یونسکو / بخش فرهنگی سازمان ملل از با سواد توسط آن ها ، کشور ما را غرق در جهل وتعصب وفا شیسم قبیلگی کمونیست - نما سا خت. همین که فا شیسم قبیلگی- کمونیسم نما کمک به رشد اسلام گرایی مسلح وهرا س شوروی ازآن کرد، تره کی وامین د و نوکر د و گا نه ک گ ب وسیا / سازمان اطلاعات مرکزیی امریکا ، نه تنها با اسلامی ها بلکه با پرچمی ها هم جنگ را آغازکرد ند. البته این گونه که ، سران پرچمی ها وخود ببرک کارمل رهبر گروه نا مبرده را به حیث سفیرها از افغا نستان بیرون وشماری از آن ها را زندا نی واعدام هم کرد ند. سند های موثقی هم وجود دارند که سران خلقی نما کوشش کرد ند تا کارمل را د ر پرا گ ترورکنند اما موفق نشد ند. د ر چنان شرایطی غمباری ، رهبریی حزب کمونیست شوروی تصمیم به برطرف کردن امین وائتلاف تره کی وکارمل گرفت. بطورنمونه ، درماه سپتا مبر 1979 ،سران جنبش غیر متعهد ها د ر ها وا نا ، مرکز کوبا ، گردهمای دا شتند وتره کی هم د رآن شرکت کرد و بعد از شرکت از ها وا نا ، روا نه ی مسکو شد. در مسکو، رهبریی حزب کمونیست تصمیم گرفت که تره کی رئیس جمهور بما ند وکارمل نخست وزیر شود وامین به حیث سفیر به مسکو خوا سته شود. امین که توسط یکی ازهمراهان تره کی از موضوع آگاه شده بود ، با رسیدن تره کی به کا بل ، اورا کشت وخود را رئیس جمهور ونخست وزیرورهبرحزب حزب خلق و د راصل د شمن خلق اعلام کرد. قتل تره کی تو سط امین ، در میان خلقی نما ها هم د و دستگی آورد وزمینه های فروپا شی حکومت وحشی- خلقی نما توسط اسلامی ها را فراهم کرد. بنا برآن ، شوروی برای جلوگیری از پیروزیی اسلام گرا ها که مجا هد را پسوند نام های خود کرده بود ند ارتش سرخ را به افغا نستان اعزام وببرک کارمل را به قدرت نصب وشماری از خلقی نما های مخا لف امین را هم همکاراوسا خت. در حا لیکه پرچمی ها ورهبر شان بهتر از خلقی نما ها توان حکومت کردن در افغا نستان را دا شتند ، اما پیا ده شدن ارتش سرخ هم به اعتبار آن ها د ر میان مردم ضربه زد هم به نفع اسلامی ها تمام شد هم امریکا ازطریق پا کستان وارد بازی درافغا نستان علیه شوروی برای انتقام گیری ازآن بخا طر شکست خود د ر ویتنام شد. ازاین نگاه که برژنف رهبر حزب کمونیست شوروی شخص مفلوک شده بود وذهنش د ر ست کارنمی کرد ، با پیا ده کردن ارتش سرخ به افغا نستان ، هم کشور خود هم کشور ما را به گو نه ی جبران نا پذ یری زیا نمند سا خت. کشور ما را ازاین نگاه زیا نمند سا خت که ک گ ب / شبکه ی امنیتی زیر فرمان او موقع به امین داد تا با توحش وخشونت هم مردم را علیه حکومت فا شیستی ی خود بسیج کند هم با مصارف هنگفت 60 میلیارد دا لری د ر جنگ افغا نستان کمر اقتصاد لرزان شده ی شوروی را شکست. د ر شرا یطی که اقتصاد شوروی د ر د وره ی برژنف زمین بوس شده بود، او مرد وجای اورا یک مفلوک د یگر گرفت. مفلوک د وم ما نند مفلوک اول کمک به خرا بی اوضاع به خصوص وضع اقتصادی کرد. یوری اند روپوف رئیس ک گ ب وجا نشین مفلوک د وم ، میخا ئیل گوربا چوف جوان را به حیث رهبر شوروی با لا کشید. گوربا چوف د ر شوروی سیا ست بازود ر را بطه به افغا نستان هم به تعویض مهره ها د ست زد هم عزم عقب نشینی ارتش سرخ ازآن را کرد. البته این گونه که ، کارمل را برکنار ونجیب را درجای او نصب وبه د ومی فرمان داد که سیا ست سازش با جهادی های میا نه رو را شروع کند. همچنان، گوربا چوف ارتش افغا نستان را بیش ازپیش مجهز کرد. مطا لعه ی که د ر باره ارتش افغا نستان کرده ام ؛ نشان می دهد که ارتش نا مبرده د ر د وره ی کارمل قوی ترین ارتش شده بود. مسلح سا ختن بیشترارتش افغا نستان توسط گوربا چوف ، بر این منطق استوار بود که با عقب نشینی ارتش سرخ از آن ، آی اِس آی روحیه گرفته جهادی ها را به حملات گسترده علیه حکومت کا بل بسیج می کند. طوریکه د یده شد ، روز 15 ماه فوریه 1989 ، آخرین سرباز ارتش سرخ با گذر از پل حیرتان د ر مرز بلخ وترمیز،افغا نستان را ترک کرد. بعد از عقب نشینی اخیرین سرباز ارتش سرخ از افغا نستان ، آی اِس آی جرئت پیدا کرد وجهادی های افغان را به جنگ جلال آباد فرستاد. ازاینکه در جنگ جلال آباد ،بیشتر د زد ها وکمترجهادی ها حضوربه هم رسا نده بود ند ، توسط ارتش افغا نستان که توسط گوربا چوف قویا مجهز شده بود سرکوب شد ند. پیشتراز جنگ بد فرجام جلال آباد، د زد های جهادی نما د ر خوست بعد ازفروپا شی اداره ای آن د ست بد زدی زده به مردم نشان داده بود ند که نه مجا هدان بلکه دزدان تمام عیارمی با شند. افزون برآن، عقب نشینی ارتش سرخ وسیا ست آشتی ملی نجیب ورخنه خا د / شبکه ی امنیتی حکومت او د ر میان جهادی های دا لر خورضعیف ایمان ، کمک به قوی ترشدن حکومت نجیب کرد. آی اِس آی وجهادی های افغان زیر فرما نش که هم د ر خوست هم در جلال آباد ، امتحان صفری داده بود ند ، لشکر نام نهاد " ایثار" را ازحزب اسلامی حکمتیارسا خت ودر لوگرمستقر کرد تا توسط آن کا بل را اشغا ل نما ید. لشکر" ایثار" توسط فرقه هشتم خاد زیر فرمان ژنرا ل د وستم سرکوب شد وکمک به ادامه هر چه بیشتری حکومت نجیب الله کرد. رو یدادهای بعدی نشان داد ند که حکومت نجیب الله نه زیر فشار جهادی ها بلکه زیر فشار نزاع های د رون گروهی حزب وطن فروپا شید. علت های فروشی ی حکومت نجیب هم این ها می با شند: نخست، تعیینات قبیله گرا یا نه ی نجیب د ر ارتش، وزارت دا خله وخاد ؛ د وم ، دا غ شدن گرا یش های قومی د ر حزب وطن ومرگ اید ئولوژیک آن ؛ سوم ، توهین کارمل توسط نجیب بعد ازدعوت اوازمسکو به کا بل وهمچنان توطئه او علیه ژنرا ل د وستم. ازاین نگاه که ببرک کارمل د ر جناح پرچم حزب دموکرا تیک خلق نفوذ زیاد دا شت ، دعوت ازاو توسط نجیب برای آمدن ازمسکوبه کا بل وتوهین او، حزب حا کم را لرزان وحکومت رئیس جمهوررا لرزان ترکرد. همچنان ، توطئه قتل نا موفق د وستم توسط نجیب ، اولی را روا نه ی جوزجان کرد. نجیب اشتبا هی د یگری هم کرد که تعیین جمعه اسک به حیث فرما نده فرقه د ر بلخ بود. تعیین نا مبرده و... بازارقوم گری را د رحزب وطن د ر کا بل گرم و د رشما ل ، ژنرا ل مومن تا جیک فرما نده فرقه حیرتان را د ر کنار ژنرا ل د وستم ازبک قرار داد وهرد و را بطه با فرما نده مسعود برای سرنگونی نجیب برقرار کرد ند. د ر کا بل هم ، خلقی ها وپرچمی های افغان را بطه با حکمتیار وپرچمی های تا جیک را بطه با فرما نده مسعود واستاد ربا نی وپرچمی های هزاره ازطریق سلطان علی کشتمند را بطه با مزاری وپرچمی های ازبک را بطه با ژنرا ل د وستم برقرار کرد ند. د ر نتیجه ی رابطه های نا مبرده که حکا یت ازمرگ کمونیسم افغا نستا نی وقوی ترشدن قوم گرای در آستین دا شت ، نجیب به روا یتی عزم رفتن به اسلام آباد برای تسلیم شدن به آی اِس آی وبه روا یتی د یگرعزم فراربه کمک بنان سیوان نما ینده ی سازمان ملل ازطریق میدان هوای کا بل به د هلی نورا کرد. عزمی که با مما نعت یکی ازطرفداران د وستم د ر د روازه ی ورود یی میدان هوای کا بل نا کام ونجیب بجای برگشت به ارگ به دفترسازمان ملل پنا هنده شد. پنا هنده شدن نجیب بد فتر سازمان ملل ، جنازه حکومت حزب وطن را بعد از سه سا ل ود وماه ود و هفته جنگ علیه جهادی ها بد ون حضور ارتش سرخ ، بردا شت. ادا مه دارد.