دکترچنگیز پهلوان دا نشمند ایرا نی ، طا لبا نی را زاده فقر فرهنگی افغان ها معرفی کرده است

روز جمعه ، بیست وهشتم ماه ثور ، سا ل 1403 دربخش های نخست ودوم این نوشته : طا لبان زن ستیز- حقوق بشر گریزرا زا ده فقر تاریخی - فرهنگی افغان ها ، یا تروریسم کاریی طا لبا نی - تجارتی پا کستان ، معرفی کردم. دراین بخش ، یا بخش سوم ،نگاه دکترچنگیزپهلوان دا نشمند ایرا نی را درباره ی فقر فرهنگی افغان ها که طا لبان نماد بارز آن می با شد ؛ مفصل نما یش می دهم. شا یان یا د آوری می دا نم که ، دکتر پهلوان کتا بی به عنوان :" افغا نستان عصر مجا هدان وبرآمدن طا لبان" نوشته ودر آن از فقر فرهنگی افغان ها پرده برداری کرده است. واین مقا له هم بازتا ب دهنده نگاه بارز دکترپهلوان در باره فقر فرهنگی افغان ها می با شد ؛ فقر فرهنگی که نما د بارز آن طا لبان بی فرهنگ وزن ستیز وحقوق بشر گریز وضد فرهنگ وتمدن اسلامی وانسا نی می با شد. بطور نمونه ، دکتر پهلوان درزمینه چنین ابراز نظرمی کند: در هنگا میکه جهان غرب با انقلا ب کبیر فرا نسه ارزش های بنیا دین تازه را برای بشریت اعلام کرد ، در منطقه ای ما درگیری های شد یدی با دو قدرت بزرگ آن روزگاریعنی بریتا نیا وروسیه پد یدارگشت که سرانجام به مرزهای سیا سی تازه انجا مید. انقلاب کبیر فرا نسه تقریبا تطبیق می کند با تا سیس سلسله قا جارکه در طول حیا ت خود به تقسیم بندی های تازه تن دا د. پس از انقلاب کبیر فرا نسه در اروپا ، موج بیداری درمردم کشورهای گو نا گون نیرو گرفت وآگا هی های فرهنگی تازه ی بوجود آ مد. اما در همین دوران در ایران به سبب سا خت عشیره در حکومت وتما یل نیرو مند دو قدرت بریتا نیا وروسیه به توسعه طلبی در آسیا ودلا یل دیگرفضای پد ید آمد که به غفلت از حوزه فرهنگ ایرا نی منجر شد ( ص های 55-54 )...دربخش خاوری حوزه فرهنگی فارسی زبان ها یا افغا نستان سا خت هند بریتا نیا وروسیه تزاری ، پشتونیزم همواره کوشیده بود خصلت های سلحشوری ، جنگجوی وخلا صه همه فضیلت های زند گی عشیره ی را منحصر کند به قوم پشتون. بنا بر تفکر را یج درپشتو نیزم ، اقوام دگرفا قد توا نی های لازم برای اداره حکومت هستند وچنا نچه جسا رت چنین کاری را بیا بند می توان آن ها را با به کار بستن قدرت سرکوب کرد. پشتونیزم درقرن اخیرنه تنها قدرت عیان را به رخ کشید وبا خشونت به رویاروی دیگر اند یشان می رفت ، بلکه درعین حا ل شروع کرد به تاریخ سازی ونفی فرهنگ وتمدن مشترکی که از قرن ها پیش دراین منطقه وجود دا شته است. اید ئولوژی چپ پوشش منا سبی بود برای پشتونیزم تا به تنهای بتوا ند عرض اندام کند وملی گرای کا ذ ب وافرا طی خود را موجه جلوه دهد ودرهمان حا ل هر تفکر واند یشه ی را که جلوه ای انتقا دی دا شته با شد به اتهام ملی گرای مرعوب سازد ( صص 75-76). اینکه چرا ایران نتوا نست وا کنش های منا سب با مسئله افغا نستان دا شته با شد موضوعی است پیچیده که نوشته ای حا ضرنمی توا ند به موضوع بپردازد. وهمین قد ریا د آورمی شوم که سا خت تصمیم گیری سیا سی واداری ، نحوه ای تفکر درمیدان سیا ست خارجی اتخا ذ سیا ست های وا کنشی ، کنار گذا شتن علا یق فرهنگی کوتاه مد ت وهمچنین کنار گذا شتن عنا صر فرهنگی می توا نند مواردی با شند برای بررسی های جدی تر( ص 79). در افغا نستان تنوع قومی، زبا نی ود ینی به حدی زیا د است که همچون موزه ای می ما ند. حا لا که همه ای این تنوع به نما یش گذا شته شده است وبه نوعی بیداری وآگا هی واحسا س هویت بویژه در دوره ای نبرد مسلحا نه درهمه جا بروز کرده است ، دشوارمی توان به اتکاء به یک احسا س قومی یا یک جنبه ازاین تنوع حکومت را ند. به یک اعتبار می توان گفت که حکومت کمونیستی بن جا معه را با لا کشیده وتما می تضا د های نهفته را آشکار سا خته است. اکنون د گر درافغا نستان نمی توان ما نند گذ شته قد ر ت را بد ست گرفت وبر مردمان حکومت کرد. افغا نستان فعلی نیازدارد به یک سا ختار ملی تازه وبه شکلی از حکومت که تنوع وا قعی آن را بنما یا ند ( صص 81-80). ایران در طول سا ل های جهاد افغا نستان سرگرم دفع تجا وزعراق بود وازاین گذ شته سیا ست خود را متوجه حما یت ازشیعه های افغا نستان می سا خت به جای آنکه به نگرشی تمد نی ودوران ساز روی بیا ورد ومنا فع شیعه ها را ازاین راه تا مین کند وبوا قعیت درآورد. ازطرف د یگر ، دلبسگی های را یج در حکومت اسلامی ایران نسبت به فلسطین ولبنان ، اجازه نمی دا د که سنجشی در ستی از افغا نستان در محا سبا ت تمد نی به عمل بیا ید ( صص 90-91). ایران تا حا ل درافغا نستان درست عمل نکرده است. پس از پیروزی مجا هدان ، سیا ست های ایران در اسا س با اتکاء به شخص آقای مزاری شکل گرفت. بعد ایران به حما یت ازحکمتیار ودوستم پردا خت. این سیا ست در اسا س امروزنا کام شده است ( صص 95-6). روند ملت سازی واستقرار نظام های سیا سی پا یداردر برخی ازاین کشور ها هنوز ادا مه دارد وبه بیان د یگر خا تمه نیا فته است. به همین سبب این د سته از کشورها در معرض تنش های گو نا گون قرار دارند ونظم سیا سی به آسا نی ایجاد نمی شود. قد ر ت وقهر دو لت ها همواره ازمشروعیت نظام سیا سی نا شی نمی شود وبیشتروا بسته به توا نای های گروه حکومت کننده است. دخا لت استعماردراین نوع ازکشورها مو جب شده است که مجموعه ای جمعیتی وجغرا فیای پیچیده ای دروا حد های سیا سی معینی جای بگیرند. این وا حدها دراسا س حا صل در تحول استرا تژیک هستند: یکی وضعیت بریتا نیا درهند که می خوا ست در برا بر نفوذ روسیه ای تزاری سد ایجاد کند ود یگرتحول خود روسیه براثر انقلا ب اکتو بروا حد طبیعی وفرهنگی درون امپرا توری را دردرون وا حد های سیا سی مصنوعی پیش سا خته ای جا سازی کرد تا این وا حد ها همواره نیازمند روسیه با شند. در نتیجه بخشی ازمسلمان های هند در یک وا حد نا هما هنگی چون پا کستان قرار گرفتند که سر انجام از هم پا شید واکنون به صورت دو وا حد سیا سی مستقل پا کستان وبنگله د یش عمل می کند... امپرا توری بریتا نیا درعین حا ل کوشید ازافغا نستان به عنوان یک وا حد سیا سی بهره بگیرد وآن را درموقعیتی قراردهد که فقط نقش بازدارنده ای روسیه را باز کند نه بیشتر(ص 107). مجموعه ای دا نش وفن بسیار اند ک است ونیروی انسا نی لازم برای غلبه برد شواری ها به اندازه ای کا فی دردست نیست... انبا شت میزان معینی از دا نش ونیروی انسا نی ما هرمی توا ند ما را از توا نای های اقتصادی وعلمی بر خوردارسازد ( ص 109). جنبش ویتنام پشتوا نه ای اید ئولوژیک دا شت که با ادعای جها نی به میدان آمده بود وپشتیبا نش کشوری بود چون شوروی که خود را سرزمین ما دری سوسیا لیسم می دا نست ومی شنا سا ند. درافغا نستان جنبشی در جریان بود که با اتکاء به ارزش های اسلامی سربرآورده بود وپشتیبا نش غرب بود که با این طرز تفکر هیچ الفتی ندا شت. ازاین رو، غرب درتمام مد ت می کو شید موضوع افغا نستان را درحد محکوم کردن تجاوزشوروی نگاه دارد وخصلت فرهنگی انقلا ب مردم این کشوررا برجسته نکند. امریکا می خوا ست افغا نستان ویتنا می برای شوروی با شد نه چیزی بیش ازآن. درافغا نستان اما رویدا دی بیش ازتجاوز شوروی درجریان بود. مردم این کشور با قیام خود نه تنها می خوا ستند حکومت وا بسته به روسیه را سرنگون کنند ، بلکه در همان حا ل وارد عصرتشکیل کشور- ملت شوند. ازاین رو، می توان گفت که جنبش اسلامی دراین کشوروبطورکلی دربرخی کشورهای اسلامی ، مرحله پا یا نی روند نا تمام ملت سازی وتشکیل کشورملت است که توام شده است با د شواری های بسیار. این جریان پیچیده درآ ینده نیزادا مه خوا هد دا شت. زیرا جنبش عمومی مردم افغا نستان همراه است با تقا ضا های قومی وفرهنگی متعدد که پا سخ گوی به آن ها نمی توا ند بصورت گذ شته ، یعنی کلا سیک چنان که در اروپا تجلی کرد، صورت پذ یرد ( ص 113). وفا داری در گروه های مختلف درافغا نستان براسا س شا خص های زیرشکل گرفته است: مذ هب ، تعلق عشیره ، تعلق قومی ، روا بط محلی ، را بطه با لا د ست - پا یین د ست ، روا بط مرا د ومرید وبا الآخره وفا داری های سیا سی وا ید ئولوژیک. چنین روا بطی دریک جا معه ای سنتی درحا ل گذارآسان تغییرنمی پذ یرد. جهاد بنیان های این گونه روا بط را درمعرض د گرگو نی جدی قراردا ده است ،ولی بحران های پس ازپیروزی افرا د را به سوی این نوع روا بط که بهر حا ل نو عی امنیت به آن ها می بخشیده است بازمتما یل کرده است ( ص 115). در قرن اخیربد نبا ل سیا ست فارسی زدای انگلیستان درشبهه قاره هند ، بلشویسم نیزهمین روش را در آسیای مرکزی درپیش گرفت. اگرفارسی ازبین برود ، درمنطقه با تعدادی قوم های سروکارخواهیم دا شت که تازه شهرنشین شده اند ، سا بقه تاریخی چندا نی ندارند ، جا یگاه ویژه ای درتمدن بشری به خود اختصا ص نداده اند وسرانجام آنکه دربرا برقد رت روسیه گرد نکشی نخوا هند کرد. بلشویسم درراه تحقق این سیا ست به میزان زیادی ، متا سفا نه موفق گشته است. درترکمنستان ، قزا قستان وقرغیزستان دشوارمی توان فارسی را زنده وگو یا مشا هده کرد. درازبکستان گروه عظیمی ازتا جیک ها حتی حق ندارند هویت خود را ابراز کنند ( ص 117). فروپا شی مشروعیت سنتی وخلاء قد رت مشروع ، جا معه ای افغا نستان را وارد مسیر تازه ای سا خت که همچنان ادا مه دارد. جا معه ای افغا نستان زیر و رو گشت وآرمان ها وآرزوهای نهفته وپنهان که اغلب فرصت تجلی پیدا نمی کرد ند ازژرفای این دریای عظیم به ظا هر آرام سر برآ ورد ند وتوفا نی بپا کرد ند که هنوزفرو ننشسته است ( ص 136). محد وده وگاه سیمای تعدا دی ازسا ختارهای سیا سی کشورهای منطقه ای ما بر اثر مرزکشی های استعماری در د و قرن گذ شته وشماری نیز پس از شکل گیری قد رت اتحاد شوروی درقرن کنو نی پد یدار گشته است. این سا ختار ها با گذار بد وران جد ید وکو شش درراه غلبه بروا پس ما ند گی دستخوش تغییر گشته است که آسان به تعا دل نخوا هد انجا مید...برخی ازاین سا ختار ها ، همچون ایران ، زود تر با اند یشه وافکار نو تما س حا صل کرد ند ووارد راه د شواروپیچیده ای عصر مد رن وتشکیل کشور- ملت شد ند وبرخی د گر د یر تربه این راه پیوستند. آنچه نبا ید از نظر دور دا شت این است که گذاراز مشروعیت سنتی به مشروعیت عقلا نی راه پر پیچ وخم بس درازواغلب درد آوراست. تاریخ کشورهای اروپا شاهد این مدعا ست. فرا نسه این را سخت با خون ریزی وانقلاب طی کرد. انگلیستان توا نست با دورزدن انقلا ب واصلا حا ت مستمر، آلمان با انقلاب های مختلف وسرانجام غلبه بر امیرنشین های مستقل وایتا لیا نیز ازطریق شورش وانقلاب به وحد ت تازه د ست یا فتند. کشورهای اروپای با اینکه دریک مجموعه ای تمد نی قرار دا شتند ، با این حا ل ازراه وا حدی نگذ شتند. درمنطقه ما نیزدرعین وجود تاریخ وفرهنگ مشترک ، تنوع زیا د مشا هده می شود که حا صل تجربه های گو نا گون است. ایران تا حا ل ازد و انقلاب وچند قیام گذ رکرده است تا با د وران جد ید همخوا نی دا شته با شد. افغا نستان دا رای سا ختارسیا سی خا صی شده که معرف تمام خصوصیا ت آن نبود ونا چار با توسل به زور وتحمیل حا کمیت گروهی ازمردم خود به نو عی از استمرار روی آورد. سرانجام این سا ختار چون نتوا نست ازدرون تحول بیا بد به سبب عدم تحرک به مو قع نیروهای دا خلی ، بر اثر دخا لت نیروهای بیگا نه درهم فروریخت. ازاین رو، این کشور در موقعیتی د شوار قرارگرفت که وضع حا ضر را با ید نا شی ازآن دا نست ( ص 137). جهان بینی پشتو نیزم نوعی جهان بینی عشیره ای است که با اتکاء به شیوه های پدر سا لا را نه عمل می کند وبا جهان مدرن وحقوق شهروندی بیگا نه است (ص 139). آنچه در نها یت درافغا نستان وبرخی جا های د یگر توده ای سا ده را براه اندا خت ، نه ما ئویسم بود ونه قا لب فکری رو سیه ، مهم است به این وا قعیت توجه کنیم که جنبش د ینی واتکاء به اسلام توا نست نیروهای عظیمی را که ازتحولا ت اجتما عی سرخورده شده بود ند وتقا ضای مشارکت درسرنوشت جا معه را دا شتند یا خوا ستار بیرون را ندن نیروهای مها جم خارجی بود ند به حرکت درآورد با این نوید که دراین یا آن جهان به وصا ل تقا ضا های خود می رسند ( ص 141)... درنبود آگا هی مشترک سیا سی ، تاریخی وفرهنگی ، عملا دین به عنوان عنصر پیوند دهنده ای موثر در جا معه ای افغا نستان کارکرد موثر دا شته است. فرهنگ گسیختگی یعنی جریان جدا گشتن از فرهنگ گروهی یا طبقا تی ودر نها یت ملی خود وگرویدن به فرهنگ دگر که معمو لا همراه است با بیزاری از هرآنچه خودی است وتمجید هرآنچه از دیگری است با ملا طی ازبیگا نگی تاریخی نسبت به هردو سو ( ص 183 ). دشواری های امریکا وکشورهای غربی ازآغازاین بود که هم طا لبان را می خوا ستند وهم نمی توا نستند به گو نه ی عملی ازآنان به حما یت برخیزند. رفتارهای فرهنگی به ویژه درامورزنان چیزی نبود که غرب بتوا ند با صرا حت بد فاع ازآن بر خیزد ، یا حتا با سکوت به تحمل آن روی بیاورد ( صص 220-21). لو موند می نویسد: پا کستان ازهمان آغاز تا سیس در 1947 با افغا نستان مسئله دا شته است. حضور طا لبان درکا بل به معنای آن بود که برای نخستین بارگروهی درکا بل به قدرت رسیده بود که دست نشا نده ای آن به حسا ب می آمد. ازطرف د گر، محور تازه ای درمنطقه تقویت می گشت که مفسر لوموند آن را محور پا کستان - وا شنگتن نام نها ده است. حکومت برهان الد ین ربا نی توا نسته بود دراین میان روا بط خوب با مسکو بر قرارسازد وبا دهلی نیزمنا سبا ت حسنه بپرورا ند. ازاین رو، به قول لومو ند ، به قدر ت رسیدن طا لبان درکا بل توازن منطقه را برهم زده است. دروضعیت جد ید ، پا کستان می توا نست در برا بر هند ازافغا نستان به عنوان پشت جبهه بهره بگیرد. در حا لیکه هند سرگرم مسئله کشمیر بود ، پا کستان بهتر می توا نست با استفا ده ازتحولا ت تازه درافغا نستان به موضوع کشمیر اشغا لی بپردازد ( ص 225 ). ادا مه دارد. طا لبان وامریکا امریکا ازبدو ورود طا لبان به کا بل سیا ست های متنا قض وآشفته در پیش گرفت.نشریه نیویارک تا یمزانت نشنا ل بتاریخ 23 اکتو برنوشت: حکومت کلنتن پس از معا شقه کو تاه با جریان طا لبان اکنون می کو شد ازاین جنبش فا صله بگیرد.امریکا این تصمیم را با توجه به شرا یط نا پا یدار افغا نستان انتخا ب کرده است. بقول این نشریه نمی خوا هد به هنگام انتخا بات با جریا نی همد لی نشان دهد که علیه زنان عمل می کند واجازه نمی دهد دختران به مدرسه بروند. وازاین گذ شته بر منا طقی تسلط دارد که درآن ها تریا ک کشت می شود. نیویارک تا یمز سپس می نو یسد درست چند هفته پیش ازآنکه طا لبان برکا بل چیره شوند ،وزارت خارجه امریکا به این جریان به عنوان گروهی می نگریست که می توا ند سرانجام درافغا نستان ثبا ت به ارمغان بیاورد.در 27 سپتا مبر1996 گلین دیویس سخن گوی زارت خارجه امریکا گفت امید واراست مقا ما ت جد ید کا بل بتوا نند به سرعت نظم وامنیت بر قرارسازند وبا برپای یک حکومت موقت که نما یند گی مردمی دا شته با شد روند آشتی ملی را راه بیندازند ( صص 239-40). حکومت مجا هد ین با مسا یلی درگیر شد که تما می سازمان های مجا هد ین در عصر جهاد از مقا بله با آن می گریختند: حقوق اقوام ، موقعیت مذا هب مختلف در قا نون اسا سی وبا الآخره حقوق زنان وجوانان در جا معه اسلامی.حکومت مجا هد ین نتوا نست به همه ای مسا یلی که در برا برش قرارگرفت پا سخ قا نع کننده بد هد (ص 248 ). دستگاه های خبرگزاری غربی تا آن هنگام حکومت استاد ربا نی را تجلی بنیاد گرای اسلامی می دا نستند. نا گهان استد لال خود را وازجریان طا لبان به عنوان یک جنبش را ستین اسلامی یاد کرد ند وآن را جلوه ای منطقی فرهنگ اسلامی مردم افغا نستان معرفی کرد ند ( ص 246 ). ادا مه دارد.